Những Xuân Khúc Trong Nhạc Việt

Những Xuân-Khúc Tồn Tại Cùng Vòng Quay Trái Đất,

Mùa xuân là mùa hồi sinh của vạn vật, trong đó có một sinh vật mang tên “Con Người.” Vì thế, đa phần nhân loại thường gắn, kết hy vọng tốt lành hơn cho mình, cho gia đình và người thân nhân dịp đổi mùa mỗi năm này.

Cũng vì tính hồi sinh vừa kể nên từ thi ca tới âm nhạc của bất cứ quốc gia nào, cũng là những con số không nhỏ. Nó không chỉ phản ảnh niềm hy vọng, lời cầu chúc tốt lành cho nguyên một năm dài trước mặt mà, nó cũng cho thấy những thực tế phũ phàng, bất hạnh… của một hay nhiều năm đã qua.

Tuy nhiên, dù thi ca và âm nhạc có phản chiếu sinh hoạt tinh thần giữa hai mùa xuân của một dân tộc ở mặt tích cực là hy vọng, hay tiêu cực là những mất mát, bi quan thì, tôi vẫn thấy có dễ không một nơi chốn nào có nhiều ca khúc viết về mùa xuân đẹp đẽ, nhân bản như nền tân nhạc miền Nam 20 năm.

Những người sinh trưởng ở miền Nam hẳn chưa quên, một nửa đất nước này chỉ có được yên bình trong ít năm khởi đầu! Sau đó, chiến tranh đem theo tai họa, chết chóc… đã từng bước xuất hiện khắp nơi: Từ nông thôn tới thành thị.

Dù vậy, số ca khúc viết về mùa xuân của chúng ta không vì thế mà kém phong phú hay, nghiêng nặng về phía u ám, tuyệt vọng.

Nếu phải tính sổ, ta vẫn thấy số những ca khúc về mùa xuân, tựa như lội ngược nhịp chuyển động mang tính hồi sinh, chúng ta có rất ít. Càng ít hơn nữa, số ca khúc viết về mùa xuân đứng từ phía bóng tối ảm đạm, tồn tại được đến hôm nay.

Đại diện cho khuynh hướng này, ta có thể kể tới ca khúc “Phiên gác Đêm Xuân” của Nguyễn Văn Đông:

“Đón Giao Thừa một phiên gác đêm
Chào xuân đến súng xa vang rền
Xác hoa tàn rơi trên báng súng
Ngỡ rằng pháo tung bay, ngờ đâu hoa lá rơi

“Bấy nhiêu tình là bao nước sông
Trời thương nhớ cũng vương mây hồng
Trách chi người đem thân giúp nước
Đôi lần nhớ bâng khuâng, gượng cười hái hoa xuân…”

Ngay tự những nốt nhạc và ca từ khởi nguồn của ca khúc, giới thưởng ngoạn đã không thấy, dù thấp thoáng tinh thần thù hận những kẻ gây nên tao loạn mà, chỉ thấy chút buồn dịu nhẹ. Như những cơn mưa bụi và heo may vừa đủ để lòng người bâng khuâng trước cảnh tình người lính giữa mùa xuân nơi biên trấn.

Trước khi ra khỏi ca khúc, tác giả buông tiếng thở dài, là lời than thở với chính mình, hơn là với tha nhân:

“Ước mong nhiều đời không bấy nhiêu
Vì mơ ước trắng như mây chiều
Tủi duyên người năm năm tháng tháng
Mong chờ ánh xuân sang, ngờ đâu đêm cứ đi

“Chốn biên thùy này xuân tới chi?
Tình lính chiến khác chi bao người
Nếu xuân về tang thương khắp lối
Thương này khó cho vơi, thì đừng đến xuân ơi!”

“…Thì đừng đến xuân ơi!” cụm từ 5 chữ mộc mạc, đơn sơ, như lời than vãn buột miệng của bất cứ ai trong chúng ta, theo tôi, không thể chân thật, thấm thía hơn! Nhưng tựu trung, toàn bộ ca khúc vẫn không hề lóe lên một tia lửa tuyên truyền dù yếu ớt.

Một ca khúc cùng loại khác, đến nay vẫn còn được nhiều người hát cũng như chịu được sự nghe lại là ca khúc “Xuân Này Con Không Về” của Trịnh Lâm Ngân (bút hiệu chung của Trần Trịnh, Lâm Đệ và Nhật Ngân):

“Con biết bây giờ mẹ chờ tin con
khi thấy mai đào nở vàng bên nương
Năm trước con hẹn đầu xuân sẽ về
nay én bay đầy trước ngõ
mà tin con vẫn xa ngàn xa
ôi nhớ xuân nào thuở trời yên vui
nghe pháo giao thừa rộn ràng nơi nơi
bên mái tranh nghèo ngồi quanh bếp hồng
trông bánh chưng ngồi chờ sáng
đỏ hây hây những đôi má đào…”

Nếu đối tượng của ca khúc “Phiên Gác Đêm Xuân” là tâm cảnh người lính đóng đồn, trong vai trò người gác giặc nơi biên ải (hay tâm sự của chính tác giả?) thì, đối tượng của ca khúc “Xuân Này Con Không Về” lại là người mẹ, những đứa em và tình đồng đội.

Người nghe không ghi nhận được một hình ảnh cụ thể nào của người lính nơi trận tiền mà, toàn thể ca khúc là lời trần tình của một đứa con chinh chiến nơi xa; cộng với sự nhớ lại hình ảnh tiêu biểu, đặc thù của những ngày giáp tết là hình ảnh truyền thống gia đình quây quần canh, ngó nồi bánh chưng. Cùng lúc, tác giả cũng cho thấy tấm lòng đau đáu thương mẹ, thương em của người lính trước nhu cầu cần đến sự có mặt của đứa con, người anh lớn:

“Nếu con không về chắc mẹ buồn lắm,
mái tranh nghèo không người sửa sang
Khu vườn thiếu hoa đào mừng xuân
Đàn trẻ thơ ngây chờ mong
anh trai sẽ đem về cho tà áo mới
ba ngày xuân đi khoe phố phường…”

Và cũng tuyệt nhiên, tôi không thấy chút khói súng hận thù, tiếng gào thét cổ võ bạo lực nào… Ra khỏi ca khúc, vẫn chỉ là lời trần tình của người lính với mẹ già, với em thơ. Lời giải thích hay xin lỗi (nếu tôi được phép nói như vậy), rất hồn nhiên, nhân bản:

“Con biết bây giờ mẹ chờ em trông
nhưng nếu con về bạn bè thương mong
bao lứa trai cùng chào xuân chiến trường
không lẽ riêng mình êm ấm
Mẹ ơi con xuân này vắng nhà

“Mẹ thương con xin đợi ngày mai...”

Sự kiện tất cả các nhạc sĩ của 20 năm văn học nghệ thuật miền Nam, không ai bảo ai, đồng khước từ việc phất cao ngọn cờ thù hận; thề đổ ruột moi gan để ăn sống, nuốt tươi kẻ thù…có thể là một quan niệm hay, cách sống không mang lại cho người dân miền Nam một “chiến tích” nào! Nhưng trên tất cả mọi thứ, nền tân nhạc với những ca khúc mùa xuân ở phía u ám nhất, vẫn đứng ở phía con người phải sống và, được sống như một con người có trái tim, biết thương yêu đồng loại, luôn cả thiên nhiên, khi vạn vật được hồi sinh. Một vòng quay khác của trái đất bắt đầu chu kỳ mới. Chu kỳ khởi đi với niềm hy vọng, sự tử tế mà chỉ sinh vật mang tên “con người” mới có thể dành cho nhau. Đồng thời, cũng dành cho trái đất!

Như đã nói, số ca khúc mùa xuân lội ngược vòng quay trái đất, đập ngoài nhịp đập thiên nhiên, bốn mùa, của hai mươi năm tân nhạc miền Nam, chúng ta có rất ít. Mặt bên kia của sự rất ít này, là số xuân-khúc cực kỳ phong phú, giàu có… Như một may mắn, hạnh phúc cho giới thưởng ngoạn.

Mùa xuân đồng nghĩa với sự hồi sinh của tất cả mọi đọt, mầm. Từ đó, tin yêu, hy vọng lấp lánh khắp cùng trời đất. Tựa trong mỗi chúng ta, vốn tiềm ẩn một phần hay trọn vẹn trái tim thời tiết.

Tôi nghĩ hầu như nhạc sĩ thành danh nào của sinh hoạt nghệ thuật miền Nam hai mươi năm, chí ít cũng có một vài ca khúc viết về mùa xuân. Dù cho chiến tranh, chết chóc vẫn là chiếc bóng thẫm đen, khổng lồ, ẩn hiện… Nó rình rập, chực chờ quấn lên đầu người dân trong vùng lửa đạn, những chiếc khăn tang oan nghiệt! Phải chăng thương yêu không có chỗ trong thần chiến tranh, nhưng nó lại quá dư thừa chia lìa, dư thừa chết chóc?

Chỉ với một mình cố nhạc sĩ Phạm Duy thôi, đến nay, người ta đã đếm được trên dưới mười xuân-khúc. Mà, xuân-khúc nào của ông cũng thấp thoáng hay ngào ngạt hương hoa xuân. (1)

Một trong những xuân - khúc của Phạm Duy tách thoát được sự mô tả một cách chung chung, phơn phớt ngoài da mùa xuân, cho thấy tài năng ngoại khổ của ông, theo tôi là “Xuân Ca.”

“Xuân Ca” vẫn theo thiển ý của tôi, không chỉ là một bức tranh xuân tuyệt vời vẽ bằng giai điệu và ca từ, nó còn như một chuyện kể lớp lang về sự tượng hình, rồi ra đời của mỗi chúng ta trong hành tinh địa cầu này:

“Xuân trong tôi đã khơi trong một đêm vui
Một đêm, một đêm gối chăn phòng the đón cha mẹ về.
Xuân âm u lắt leo trong nguồn suối mơ
Bừng reo rồi theo nắng lên từ cha chói chan lòng mẹ…”

(Theo dactrung.com)

Khổ đầu phần ca từ của “Xuân Ca,” bằng vào lòng biết ơn, tác giả đã minh thị rằng, khởi từ tình yêu của cha mẹ, thai nhi được tượng hình.

Ở phần ca từ khổ hai, là giai đoạn thai nhi được cất tiếng khóc chào đời:

“Xuân tôi ra góp chung câu gào thiết tha
Là xinh, là tươi có Xuân thưở xưa ước mơ hiền hòa
Xuân xanh lơ, hắt hiu trong trời nắng mưa
Vườn Xuân là Xuân có hoa ngày mai hát Xuân thật dài…”

(Nguồn đd.)

Như một vòng quay không điểm khởi, nên sẽ chẳng bao giờ có điểm kết thúc, những đứa con ra đời từ tình yêu của mẹ cha, một ngày kia sẽ trưởng thành. Vào đời. Kế thừa truyền thống đấng sinh thành (hay thuận theo biến chuyển tự nhiên của luật tạo hóa), chúng ta lại đi tìm cho mình tình yêu lứa… Dù cho hoàn cảnh, điều kiện sống của chúng ta có khác biệt, có gập ghềnh buồn, vui:

“…Xuân tôi sang bến yêu tôi tìm gió trăng
Tình Xuân là Xuân có khi mừng vơi có khi sầu đầy
Xuân yêu đương muốn căng lên nhựa sống ngon
Tìm em gặp em đón Xuân nghìn năm bão Xuân ngập lòng…”

(Nguồn đd.)

Tôi không biết có phải tác giả “Xuân Ca” muốn nhắc nhở chúng ta (cũng như chính ông) rằng, từ ngàn đời, bạo lực, thù hận vốn bị mùa xuân cự tuyệt. Nếu nhân loại có phải đối mặt với những mùa xuân gươm giáo, mùa xuân súng đạn, mùa xuân tai ương thì, đó là hậu quả của những thảm kịch do chính con người chủ xướng để gây cảnh nồi da xáo thịt cho nhau:

“… Xuân lên cao chóp Xuân buông nhịp xuống sâu
Hồn Xuân hồn thiêng ngút lên từ lâu cõi Xuân còn dài
Xuân trong ta đã muôn ngàn lần đã qua
Mặc cho, mặc bao những cơn buồn thương những cơn giận hờn…”

(Nguồn đd.)

Từ đó, tác giả “Xuân Ca” khẳng định:

“…Xuân tôi ơi sức Xuân tôi còn khát khao
Dù nay, dù mai cũng như mọi ai chết trong địa cầu
Xuân muôn năm có ta Xuân còn hỡi Xuân
Thì xin, thì Xuân hãy cho tình nhân sống thêm vài lần.”

(Nguồn đd.)

Một khẳng định đầy tình người. Rất nhân ái.

Nếu “Xuân Ca” của Phạm Duy là bức tranh vẽ lại sự hình thành từ trứng nước của một con người trên phông nền chính là lẽ tử, sinh (đôi khi đậm sắc xám) thì, “Anh cho em mùa xuân,” thơ Kim Tuấn (2), nhạc Nguyễn Hiền (3) lại được xây dựng trên tương quan đầy tính thơm thảo giữa mùa xuân trái đất và niềm hân hoan, lạc quan của con người.

Trong xuân-khúc của Nguyễn Hiền và Kim Tuấn, giới thưởng ngoạn không chỉ cảm được nhựa xuân, mạch sống hồi sinh sung mãn, tuôn trào trên cây cỏ, đường phố, nhà cửa mà, người nghe còn cảm nhận được tiếng chim hót, tiếng cười trẻ thơ (kể cả tiếng cười của mùa xuân)… Khiến người nghe khó phân biệt được: Đâu là tiếng cười của Hoa Xuân? Đâu là tiếng cười của muôn loài:

“Anh cho em mùa xuân/ nụ hoa vàng mới nở/ chiều đông nào nhung nhớ/ Đường lao xao lá đầy/ chân bước mòn vỉa phố/ mắt buồn vin ngọn cây//

Anh cho em mùa xuân/ mùa xuân này tất cả/ lộc non vừa trẩy lá/ Lời thơ thương cõi đời/ bầy chim lùa vạt nắng/ trong khói chiều chơi vơi// Đất mẹ đầy cỏ lúa/ đồng xanh xa mấy mùa/ Ngoài đê diều căng gió/ thoảng câu hò đôi lứa/ Trong xóm vang chuông chùa/ trăng sáng soi liếp dừa/Con sông dài mấy nhánh/ cát trắng bờ quê xưa// Anh cho em mùa xuân/ trẻ nô đùa khắp trời/ Niềm yêu đời phơi phới/ Bàn tay thơm sữa ngọt/ giải đất hiền chim hót/ mái nhà xinh kề nhau// Anh cho em mùa xuân/ đường hoa vào phố nhỏ / nhạc chan hòa đây đó/ Tình yêu non nước này/ bài thơ còn xao xuyến/ rung nắng vàng ban mai// Anh cho em mùa xuân/ Nhạc thơ tràn muôn lối.”
(Anh cho em mùa xuân. Trọn bài. Nguồn đd)

Tuy là mặt khác của “Xuân Ca,” nhưng cả hai xuân-khúc này, theo tôi đã có được cho riêng chúng cái định-mệnh-xuân - - Hiểu theo nghĩa chúng sẽ tồn tại mãi mãi cùng với vòng quay của trái đất. (4) Dù cho Phạm Duy, Kim Tuấn, Nguyễn Hiền đã không còn nữa. Họ đã rời bỏ chúng ta, để an cư trong mùa xuân khác. Mùa xuân vĩnh cửu.

_________

Chú thích:

(1) Nhạc sĩ Phạm Duy sinh ngày 5 tháng 10 năm 1921 tại Hà Nội. Ông mất ngày 27 tháng 1 năm 2013 tại Saigon. (Theo Wikipedia – Tiếng Việt).

(2) Nhà thơ Kim Tuấn sinh năm 1938 tại Hà Tĩnh (gốc Thừa Thiên / Huế). Ông mất ngày 11 tháng 9 năm 2003 tại Saigon. (Theo Wikipedia – Tiếng Việt).

(3) Nhạc sĩ Nguyễn Hiền sinh năm 1927 tại Hà Nội. Ông mất ngày 23 tháng 12 năm 2005 tại quận hạt Orange County, miền nam California. (Theo Wikipedia – Tiếng Việt).

(4) Sẽ là một khiếm khuyết khó tha thứ, một khi đề cập tới những Xuân khúc nếu không nhắc tới “Ly rượu mừng” của Phạm Đình Chương. Nhưng chính vì tính chất lớn lao, hay ngoại khổ của xuân khúc này mà, chúng tôi đã có riêng một bài viết về “Ly rượu mừng”. Bài viết đó, cùng với những ghi nhận khác về tài hoa của tác giả, đã được in trong cuốn “Phác họa 20 năm sinh hoạt VHNT miền Nam 1954-1975” - - do Người Việt Books xuất bản. công ty Amazon, Hoa Kỳ, ấn hành.