PHẠM HIỀN MÂY - Con sóng tình vỗ mãi một âm quên

I/ TỪ BÀI THƠ “67, KHÚC THÊM CHO HUYỀN CHÂU” ĐẾN CA KHÚC “TRÊN NGỌN TÌNH SẦU”

Du Tử Lê viết bài thơ “67, Khúc Thêm Cho Huyền Châu” vào năm 1967. Con số 67 chính là hai số cuối của năm làm bài thơ.

Cô giáo Huyền Châu là người yêu đầu tiên của nhà thơ Du Tử Lê. Cuộc gặp gỡ run rủi và đầy tình cờ năm 1962, đã khiến họ yêu nhau. Nhưng vì nhiều sự khác biệt, cũng như vì những éo le, trắc trở, mà cuối cùng, họ đã không thể đi đến được hôn nhân. Trong giai đoạn yêu nhau, chàng trai lính chiến Du Tử Lê đã làm nhiều bài thơ để tặng cho Huyền Châu. Ông từng có “Bài Huyền Châu” được đăng báo.

Hai năm sau khi Du Tử Lê viết “Khúc Thêm” này, 1969, Từ Công Phụng đã phổ thành ca khúc mang tên “Trên Ngọn Tình Sầu”. Cái tên “Trên Ngọn Tình Sầu” là do Du Tử Lê chọn và đặt.

Nhân vật chính trong bài thơ “67, Khúc Thêm Cho Huyền Châu” đã qua đời năm 2011, và người viết bài thơ, nhà thơ Du Tử Lê, cũng đã mất vào năm 2019.

*

II/ TỪ CÔNG PHỤNG VIẾT BÂY GIỜ THÁNG MẤY KHI MỚI CHỈ VỪA MƯỜI TÁM TUỔI

Mười tám tuổi, Từ Công Phụng đã viết bài “Bây Giờ Tháng Mấy”. Ông lập tức nổi tiếng sau đó, khi ca khúc được khán thính giả khắp nơi yêu thích. Ông chơi thân với vợ chồng ca nhạc sĩ Lê Uyên Phương và cùng họ thành lập ban nhạc Ngàn Thông, chơi hàng tuần cho đài phát thanh Đà Lạt.

Nhận xét về Từ Công Phụng, Du Tử Lê cho rằng: Nhiều tình khúc của Từ Công Phụng được cất lên từ sân trường, các giảng đường đại học, trước khi chúng xuống đường, bước về đại chúng. Lớp thính giả đầu tiên của Từ Công Phụng là thanh niên, sinh viên. Họ đón nhận ông, như đón nhận một phát ngôn nhân, một tình yêu gần gũi, đằm thắm nhất của họ. Họ cũng tìm thấy hình bóng, trái tim họ, trong cả những tình khúc chia, lìa, phụ rẫy nhất, của họ Từ.

Tôi không biết Từ Công Phụng tìm đến với âm nhạc, hay, âm nhạc đưa tay gõ, những tiếng gõ rụt rè đầu tiên, nơi cánh cửa tâm hồn, khi ông mới mười ba tuổi, lúc còn theo học bậc tiểu học ở quê hương Phan Rang, Ninh Thuận.

*

III/ BÀI THƠ “67, KHÚC THÊM CHO HUYỀN CHÂU”

*

III.1. BẦY SẺ CŨ HOM HEM CHIỀU NGÓI XÁM

Kể từ ngày đó, kể từ những ngày con nước lớn, nước lớn đổ về, tràn về như thác lũ, là những ngày hạnh phúc của tôi.

Đó là những ngày mưa, tôi đi trong cơn mưa, cơn mưa mau. Tôi đưa tay vuốt hạt, những hạt mưa không ngừng tuôn đầm đìa trên mặt. Tôi băng qua những dãy nhà cũ, băng qua những buổi chiều cũ, băng qua những bầy sẻ cũ, trên mái hom hem màu xám ngói, cũng cũ nốt.

Cũ ở đây, có thể là cũ kỹ, cũ mèm, mà cũ ở đây, cũng có thể là chúng ta quen mặt nhau quá rồi.

Ai cũng có thể làm thơ. Cứ viết một câu văn rồi chấm xuống hàng nhiều lần, bảo nó là thơ, thì nó là thơ. Cứ viết một câu sáu chữ, rồi viết thêm một câu tám chữ, sao cho chữ thứ sáu của câu tám, cùng vần với chữ thứ sáu của câu sáu, rồi bảo nó là thơ, thì nó là thơ.

Có phải là thơ không? Tự vấn lòng mình vậy.

Với tôi, thơ là phải viết được như thế này, như ông Du Tử Lê, ông ấy viết:

Hom hem là tính từ, thường đi kèm với danh từ hoặc đại từ, hoặc để xác định, hoặc để bổ sung thêm cho danh và đại đứng trước nó. Hom hem, chỉ thường dùng cho người, nhằm mô tả trạng thái ốm quá mức, ốm quá sức, quắt queo, teo tóp.

Khi sử dụng cho chiều hom hem, màu ngói xám hom hem, và cả bầy sẻ nữa, chúng cũng hom hem như thế, nghĩa là Du Tử Lê đã đang làm một việc mà các thi nhơn “thứ dữ” hay làm, đó là sáng tạo cách dùng từ mới.

Một cách sử dụng từ rất hay, rất độc đáo, không hề khiên cưỡng, không hề gượng ép, mà rất thơ, mà rất mơ, rất tạo hình ảnh, tạo cảm xúc, tạo liên tưởng khôn cùng.

Không chỉ chiều hom hem, màu ngói xám hom hem, bầy sẻ hom hem, run rẩy tựa vào nhau, mà cả đến trời cũng xanh xao. Vì sao vậy?

Vì bàn chân nhỏ cũng không về!

*

III.2. TÔI HIU HẮT TỪ MẮT EM NGẮT TẠNH

Cây mộng của tôi, giờ đã nở ra từng ngón tay lá nõn. Và nỗi tương tư của tôi, là đám cỏ kia, cũng sinh sôi nảy nở quá chừng chừng. Vậy mà, mắt em, buồn tôi điều gì, mà ngắt tạnh?

Tạnh, là ngừng, là dứt. Khi Du Tử Lê thêm vào từ “ngắt”, thành “ngắt tạnh”, thì “ngắt tạnh” này lại mang sức biểu cảm gấp nhiều lần hơn. Ngừng trong đột ngột. Dứt trong lạnh lùng.

Nhà thơ với khả năng sáng tạo từ chính là đây.

Lạnh lùng như vậy, nên cái buổi định xin, cho anh hôn một miếng, cũng đành im bặt, nín thinh, thành thử mới môi thâm khô. Thiếu nước thì khô. Thiếu màu tình thì thâm!

*

III.3. NGỌN ME XA THỞ KÝ ỨC RÌ RÀO

Mùa hạ mà trở rét. Và ông nhà thơ thì ổng tức hoài. Vì cớ làm sao? Vì lý do gì? Mà khi khổng khi không em trở mặt?

Trở mặt, có nghĩa là đối xử không giống như trước đây.

Một ngàn năm nữa trôi qua, thì con trai, đàn ông, cũng vẫn chỉ câu hỏi ấy thôi. Vì cớ làm sao? Vì lý do gì?

Bọn con gái, đàn bà, chúng có hàng ngàn lẻ một lý do để trở mặt. Và điêu ngoa. Điêu ngoa, hiểu theo nghĩa thông thường, là bịa đặt, dối trá. Nhưng với tôi, từ điêu ngoa trong bài thơ này nên hiểu theo nghĩa mắng yêu, kiểu như là, sao em xạo quá vậy, sao em lại đặt điều cho anh, sao em lại gán những tội từ trên trời rơi xuống, những tội mà chính anh còn chưa từng bao giờ biết? Hay như Từ Công Phụng giải thích theo một cách hiểu khác, sao khi không, em ngoảnh mặt kiêu sa?

Giờ đây, bàn tay trống không anh, sao mà thèm quá, lùa vào mái tóc em, mái tóc thơm hương mùi lúa mạ. Và em có nghe không em, trong không gian mênh mông, ngọn me xa đang thở những hơi thở rì rào ký ức.

Ký ức của chúng mình!

*

III.4. LỜI AI SAY CHO TRỜI ĐẤT LẠI GẦN

lời ai say cho trời đất lại gần

Anh chỉ còn có thể tìm em trong hồi tưởng, hồi tưởng những buổi chiều xưa, những buổi chiều đã trở thành cũ, chân ai kia, còn ríu ra ríu rít.

Anh say em, say đôi chân em, say tình em. Lời say này, có làm trời đất gần thêm, có làm tình anh và em trở lại như ngày xưa!

*

III.5. LÁ OAN KHIÊN LẢ TẢ MÁI HIÊN NGƯỜI

Bên em, những ngày tháng bên em, chính là tất cả kỷ niệm của anh. Kỷ niệm của anh thời mới lớn, khi mới vỡ tiếng yêu, vỡ những âm thanh yêu. Và anh nhẩn nha gom từng cọng vỡ ra ấy, mang về, làm tổ cho con dế nhỏ, là anh.

Con dế anh lớn lên, tiếng hát ru em của anh cũng trở nên đằm hơn. Và khi đêm về, nhớ em, tiếng hát còn mang thêm cả nỗi đớn đau nữa.

Tuổi niên thiếu anh đã qua. Qua trong dại khờ, tức tưởi. Bước vào yêu em, lá oan khiên lả tả mái hiên người.

Không thể tìm đâu ra câu thơ, thơ hơn câu này nữa, của Du Tử Lê.

Xưa giờ, tôi chỉ nghe người ta dùng từ nỗi oan. Còn “lá oan” khi đọc thơ Du Tử Lê, tôi mới biết. Và cũng như từ “ngắt tạnh”, ông cho thêm từ “khiên” vào nữa, thành “lá oan khiên”.

Oan không chưa đủ. Oan này là oan ức lắm.

Oan ức anh, như lá rơi lả tả, là nhiều lắm lắm, nhiều không kể xiết, nhiều không đếm được.

Mái hiên người, là mái hiên nhà em đó. Em ra trước cửa mà xem đi. Xem cái thằng anh, nó đang đứng nghệt ra đợi, mà không biết phải đợi đến bao giờ, cùng nỗi oan ức không thể phân giải của nó. Em ra mà xem mau đi.

Lá oan khiên lả tả mái hiên người!

*
III.6. CON SÓNG TÌNH VỖ MÃI MỘT ÂM QUÊN

Anh trở nên èo uột kể từ ngày ấy, ngày cả gió, ngày gió nhiều, gió lớn, ngày em không còn nhớ, không còn thương anh nữa.

Con dế buồn, nó cũng đã chết vào một đêm sương. Còn bầy sẻ cũ, thì đã qua đời trong lặng lẽ. Ngọn me xưa thì già khọm mất rồi.

Buồn lắm em à.

Em nơi đó, bàn chân đi trên bãi sông còn ấm cát không, như những lúc có anh đi cùng?

Hay con sóng tình ngày nao, từng dìu đôi ta, bây giờ, chúng chỉ vỗ mãi một âm quên?

Tuyệt tác.

Dụng chữ ít, mà nói được nhiều điều, chính là đây.

Không phải nói được nhiều điều một cách vô tội vạ, mà là nói những điều rất thơ, nói về cuộc tình của một chàng trai mới lớn với một giọng rất nên thơ, thơ như bản chất của lứa tuổi, thơ như bản chất của cuộc tình, khiến bạn đọc nào, cũng có thể dễ dàng tìm lại mình trong những nên thơ buổi đầu ấy.

Lời trách mới dịu dàng làm sao, mà cũng đớn đau làm sao: con sóng tình vỗ mãi một âm quên!

*

IV. CA KHÚC TRÊN NGỌN TÌNH SẦU

*

V. CHÚC LÊ BƯỚC QUA PHỐ ĐỜI BÊN KIA, BẰNG CON ĐƯỜNG THÊNH THANG, ÂM VANG NHỮNG NỐT NHẠC

Nhận xét về nhạc của Từ Công Phụng, nhà viết phiếm lừng danh Song Thao cho rằng: những tình khúc của Từ Công Phụng như những đợt sóng biển nối tiếp nhau, vỗ về cõi lòng của những người trẻ, thuộc nhiều thế hệ. Chẳng có cuộc tình nào giống cuộc tình nào. Mỗi cuộc tình là một thế giới riêng lẻ. Mỗi ánh mắt là một tín hiệu âm thầm. Mỗi nụ cười là một hân hoan nhớ đời. Mỗi giọt nước mắt là một mất mát khó quên. Tình ca của Từ Công Phụng đã len lỏi vào từng thế giới thân thiết đó. Chúng không phải là tình ca lướt trên da thịt, mà đã luồn lách vào từng dòng máu, từng hơi thở của những người yêu nhau. Từ Công Phụng đã cho những tình nhân thứ ngôn ngữ đằm thắm, thâm trầm và đầy trí tuệ.

Còn Từ Công Phụng thì tâm sự: Tình ca như dòng sông hiền hòa, chảy hoài từ ngàn kiếp. Đó là thứ hạnh phúc, bắt trong buổi sáng nắng dậy chan hòa, có bông hoa nở rộ, và chim muông ngợi ca một ngày mới bắt đầu, bằng nụ hôn nồng ấm của đôi tình nhân. Tình ca là những lời phủ dụ ngọt ngào của tình yêu, như dòng suối róc rách từ thiên thu, dành cho những đôi tình nhân của bao miên man thế hệ, như một kẻ đồng lõa, cho sự tồn tại của nhân loại. Bởi vậy, tình ca là con đường tôi đã chọn và cưu mang một đời. Dù tôi có là chứng gian cho một cuộc tình không thực, nhưng ít ra tôi cũng đã mang đến một chút hạnh phúc nhỏ nhoi, một chút kỷ niệm khó phai mờ, cho những kẻ tình nhân của một thời yêu thương say đắm.

Đến dự lễ tang của Du Tử Lê, Từ Công Phụng ngậm ngùi: Tôi đã làm bạn với Du Tử Lê từ hơn nửa thế kỷ qua, nên chúng tôi có rất nhiều kỷ niệm với nhau. Sự ra đi của Du Tử Lê là một sự mất mát lớn lao trong đời tôi. Có nhiều điều tôi muốn nói với Du Tử Lê nhưng chưa kịp nói. Có nhiều điều muốn tâm sự mà cũng không còn dịp tâm sự.

Không chỉ thế, Từ Công Phụng còn viết những lời chia tay với Du Tử Lê: Như vậy là Lê đã vĩnh viễn ra khỏi cuộc đời ô trọc này, bỏ lại sau lưng những điều mà nhân gian không thể hiểu, những điều mà Lê cho rằng, đi và về cùng một nghĩa như nhau, và còn rất nhiều điều nữa, kể cả những điều mà Lê chưa kịp nói ra.

Sáng nay, tôi bàng hoàng sửng sốt khi nghe tin Lê ra đi một cách đột ngột. Cho đến bây giờ khi viết cho Lê mấy dòng vĩnh biệt này, tôi vẫn chưa định thần được là phải bày tỏ cảm xúc như thế nào trước sự mất mát này. Nhớ lại khi tôi đang nằm miệt mài trên giường bệnh thì vợ chồng Lê đã cất cánh từ Santa Ana đến Portland thăm tôi. Tình bạn thắm thiết từ hơn nửa thế kỷ qua, đã làm cho tôi xúc động tột cùng, khi nghe tin Lê đã ra đi mà không một lời từ biệt. Từ hơn mười năm trước trong cơn bạo bệnh, tôi tưởng tôi đã ra đi trước Lê, nhưng không ngờ tôi ngậm ngùi khóc cho bạn mười năm sau.

Những kỷ niệm của lúc chúng ta mới quen biết nhau ở Pleiku, của một thời chúng ta cùng chia nhau từng điếu thuốc, chúng ta cùng ngồi tán gẫu với bạn bè bên ly cà phê đắng ở La Pagode Sài Gòn, tất cả, tất cả những kỷ niệm, cũng đứng lên rồi tan biến vào hư không. Nhưng dù sao tôi với Lê đã để lại chốn nhân gian này những Trên Ngọn Tình Sầu, Ơn Em và Đừng Nữa Nhé Chia Lìa, như dấu vết của tình bạn từ hơn nửa thế kỷ qua.

Không thể nào nói được gì hơn nữa, trong cơn bàng hoàng xúc động này. Vĩnh biệt Lê và chúc Lê bước qua phố đời bên kia, bằng con đường thênh thang, âm vang những nốt nhạc, mà tôi đã dành riêng cho Lê.

*

VI. CON SÓNG TÌNH VỖ MÃI MỘT ÂM QUÊN

Từ thơ đến nhạc, cần lắm một khoảng giữa cho đôi bên tác giả “gặp” nhau. Cái “gặp” nhau đó, theo tôi, chính là sự nồng nàn, là sự ấm áp của đôi con người này, Du Tử Lê và Từ Công Phụng.

Thơ Du và nhạc của Từ, có buồn đến đâu, có buồn kiểu nào, thì ngôn ngữ và giai điệu của họ, đều luôn có một nền tảng chung, đó là: nồng nàn, ấm áp.

Và nhẹ nhàng, và khẽ khàng, phiêu lãng.

Để ý một chút, các bạn sẽ thấy, những ca khúc được gọi là bất hủ, để đời của các nhạc sĩ tài danh, phần ca từ của họ, hầu hết là vần bằng, tức các chữ không dấu và dấu huyền.

Thơ của Du Tử Lê thì rất nhiều vần trắc, khó viết nhạc. Tôi cũng giống ông ở nết làm thơ này. Dù rằng nhiều khi, tôi có thể tìm được những từ vần bằng rất dễ dàng, nhưng không hiểu sao, tôi vẫn cứ cố tình thay những vần bằng mượt mà ấy, bằng những vần trắc khó chịu, tượng trưng cho ý, đời là thế, chẳng bao giờ suôn sẻ, êm ái, bằng phẳng.

Điều đó trở nên mâu thuẫn vô cùng, vì Du Tử Lê, lại chính là người giữ kỷ lục trong việc thơ mình được các nhạc sĩ chọn phổ nhạc.

Việc này, chỉ có thể hiểu là, thơ Du Tử Lê quá hay, nên không thể không chọn, không thể không phổ, nhưng bắt buộc, người viết nhạc phải là những nhạc sĩ kỳ tài, mới có thể uyển chuyển dịch sửa nội dung, câu từ của bài thơ, sao cho chân bài thơ phải gọt vừa với ni giày của ca khúc.

Từ Công Phụng từng nhiều lần cho biết, sáng tác một ca khúc, ông coi trọng đều nhau cả phần nhạc và lời - nhạc phải hay và lời phải đẹp, phải có ý nghĩa.

Lời đẹp, lời có ý nghĩa là lời phải như thơ. Lời như thơ mà vẫn phải dung dị, vẫn phải đời thường. Lời dung dị, đời thường, mà tình khúc, phải làm sao cho, cuối cùng, vừa mượt mà lại vừa sang cả.

Mượt mà, sang cả như câu thơ mà Từ Công Phụng đã giữ nguyên trong bài “67, Khúc Thêm Cho Huyền Châu”, khi ông phổ thành bản “Trên Ngọn Tình Sầu”:

CON SÓNG TÌNH VỖ MÃI MỘT ÂM QUÊN!