ĐINH CƯỜNG - Đã Đến Lúc Người Thi Sĩ Ấy Phải Vẽ

La présence dominatrice du peintre lui- même

( André Malraux- Les Voix du Silence )

Đã đến lúc người thi sĩ ấy phải vẽ, như người đã hằng tin chữ có khả năng gọi chữ, màu có khả năng gọi màu . Sắc màu mời gọi đến với không gian hai chiều của hội họa, nó tạo ra trong chúng ta sự gợi cảm huyền diệu, vừa thấy ngoại cảnh vừa thấy tâm hồn họa sĩ . Và ngày nay cánh cửa hội họa đã mở toang, còn lạc thú nào hơn được đắm mình trong cõi ẩn mật của sắc màu, nét cọ khi đứng trước giá vẽ, đó là một thế giới vô bờ bến…có thể trời màu xanh lá cây, bãi biển có thể hồng, thân người màu vàng tươi như Le

Christ Jaune của Gauguin, và chính Gauguin đã nói màu sắc vốn có tính cách huyền bí, cứ để cho những xúc động phát nguyên từ bản chất nó , từ sức mạnh huyền bí mà nó chứa đựng ( Gauguin- Charles Estienne-Skira ).

Sức mạnh huyền bí của màu xanh lá cây trong tranh Du Tử Lê đã cuốn hút tôi từ những bức đầu tiên, màu xanh ấy không thấy được trong thơ ông, mà chỉ nghe vang trong đêm xanh đen: những con sói cô đơn hú giữa đồi; trăng lạnh ( Niềm bí mật, gió- DTLê, 1994).

Để hiểu vì sao người thi sĩ ấy phải vẽ . Hình tượng ấy là của tạo hình, dù chỉ là những vệt đen, sắc , nhọn hay những chấm phá của màu đỏ tươi, vọng lại từ tiếng hú cô đơn, hay như: Đất nứt nở ra bầy quạ đỏ, câu thơ của Phạm Công Thiện cũng là tiếng hú rợn người ấy, khiến tôi nghĩ đến những thi sĩ khác nữa cùng thời với ông như Bùi Giáng, Nh. Tay Ngàn hay cả Trịnh Công Sơn được xem như thi sĩ của ca khúc… đều vẽ và vẽ rất trác tuyệt. ‘’ Người làm hội họa như một cốc nước đầy, tự nó tràn ra, muốn thành hình thể gì không biết. Cái quyết định cuối cùng của tác giả là xác nhận những hình thể đó. Hội họa có sự tình cờ ( sự tình cờ được xác định ) và có những

cái ngố của đường nét, màu sắc. Nếu ở một bức tranh tất cả màu sắc, đường nét đều vừa vặn, hợp lý, bức tranh sẽ biến thành công trình của người thợ khéo tay. Tôi thù ghét sự khéo tay. Danh từ này tự nó đã loại bỏ tính chất nghệ thuật .” ( Thảo luận, Ngôn Ngữ Mới trong Hội Họa, Sáng Tạo xuất bản 1965, Sài Gòn ). Tôi biết ông cũng như tôi, rất yêu mến người họa sĩ tài hoa mang tên Ngọc Dũng ngụ trên miền Đông Bắc này, anh đã bỏ bạn bè ra đi từ hơn mười năm nay, để lại một trong những bức tranh cuối : đôi tình nhân đi trong tuyết trắng mịt mùng.

Và người thi sĩ ấy đã vẽ đã để lại trong tôi màu xanh lá cây, màu nguyên thuỷ mang một tính “primitive’’ độc đáo như màu xanh huyền bí trong bức Kẻ dụ rắn- Le charmeur de serpent- của Henri Rousseau. Màu xanh chiếu xuống studio tôi ghé thăm vội vàng buổi trưa, duới giàn hoa nơi khu vườn rộng của Hạnh Tuyền , tôi nhớ Tuyền nói tranh anh Lê chưa tạo được chất -matière - đắp dày nhiều mảng màu chồng lên nhau …nhưng đó chỉ là kỹ thuật. Hãy vẽ bằng cảm xúc, vẽ cho nhanh cho kịp cảm xúc của mình, hãy bỏ ra một bên những thành kiến cũ, hãy xua đuổi mọi lý thuyết, hay nói như họa sĩ bậc thầy Nguyễn Gia Trí : Giữ tâm linh trong sáng. Tâm linh người nghệ sĩ là ngọn lửa nuôi sống nghệ thuật, nuôi sống con người . ( Họa sĩ Nguyễn Gia Trí nói về sáng tạo – nhà xuất bản Văn Học 1998 ) . Đúng vậy, nghệ thuật luôn là đời sống của tâm linh, và tôi tin chắc rằng, trong tiếng thơ vô địch ( chữ của Mai Thảo) của Du Tử Lê và những cách tân sau này của những ký hiệu về dấu, làm mới thi ca ông , nay bắt gặp lại trong tranh ông những nhịp điệu ( rythme ) của tạo hình cũng rất mới không kém . Có thể ghi nhận như Frédérique Martin-Scherrer là Đọc tranh, nhìn thơ ( Lire la peinture, voir la poésie- editions imec 2004 ) , ở đó ta đọc được cả đớn đau và hạnh phúc .

Và bạn tôi, ông phải vẽ thôi (tôi hay kêu ông bằng tiếng kêu thân mật) khi xem bức tranh Trên Ngọn Buồn Thánh Thót, Treo cao, ghi tháng 5-2012 trên website của Hạnh Tuyền (người bạn đời hỗ trợ Du Tử Lê không ít về việc rẽ qua thế giới hội họa, tôi nghĩ vậy) tôi như gặp lại mối đồng cảm của sự cô đơn cùng tận, và phải chăng như tiếng hát đớn đau của Billie Holiday nghe lại những ngày này, qua bản nhạc Strange Fruit, là bài thơ của Abel Meeropol viết năm 1939, với câu cuối : Đây là trái lạ lùng cay đắng – Here is a strange and bitter crop. Bằng sự đắng cay hay niềm hoan lạc của cả đời người, tranh Du Tử Lê là một tiếng nói khác, nhưng ta vẫn dễ nhìn ra, cõi thơ và cõi họa của ông là một . Một Đấng Tài Hoa .

Virginia, 4 June 2012

Đinh Cường