Y Vân, “Lòng Mẹ”, như một… “Quốc ca của tình mẫu tử.”

Tôi vẫn nghĩ, chỉ cần một tinh thần khách quan tối thiểu thì, không ai có thể phủ nhận sự phong phú đầy ý nghĩa của nền tân nhạc miền Nam 20 năm.

Cũng như thi ca, nền tân nhạc miền Nam, với lịch sử ngắn ngủi từ 1954 tới 1975, đã mang lại cho Việt Nam cả một kho tàng văn học, nghệ thuật rực rỡ. Sự giàu có rực rỡ ý nghĩa của bộ môn nghệ thuật này, không chỉ giới hạn ở thể loại tình ca mà, nó lan tỏa, tới mọi giai tầng xã hội. Mọi hạng tuổi. Mọi sinh hoạt xã hội. Tôi muốn nói, dòng tân nhạc ấy, đã ân cần đi tới từng thành phần. Hân hoan, hạnh phúc đáp ứng nhu cầu từng đám đông.

Không kể tình ca, ở thể loại còn lại nào, người ta cũng tìm thấy rất nhiều ca khúc có giá trị cao từ giai điệu tới ca từ. Từ những ca khúc dành cho thiếu nhi, thanh niên, tới những ca khúc viết về cho chiến tranh, người lính, thôn quê, nông dân…

Ngay những ca khúc có tính chất tuyên truyền, như vào khoảng đầu thập niên (19)60, vì nhu cầu, chính quyền miền Nam phát động một chiến dịch gọi là “Chiêu hồi,” dành mọi ưu tiên cho những sáng tác loại này. Tuy là loại nhạc được các nhạc sĩ viết theo nhu cầu, theo chiến dịch, nhưng trong số những sáng tác đó, người ta vẫn gặp được những ca khúc giá trị. Sâu nặng tình người. Thứ tình cảm được xây dựng trên yếu tính nhân-bản. Không kêu gọi máu đổ, thịt rơi. Không hô hào chém giết hoặc tận diệt kẻ thù!

Tôi nhớ hồi còn nhỏ, dường như cuối thập niên (19)50 (?), tình cờ tôi nghe được một ca khúc nói tới mối tương quan đẹp đẽ giữa người lính và người nông dân, cùng nhiều địa danh hoàn toàn xa lạ với tôi thời ấy. Tới bây giờ, tôi vẫn không biết tên tác giả, cũng như tựa đề của ca khúc. Nhưng không hiểu vì đâu, một lời ca trong bài hát ấy, đã ở lại bền lâu trong tôi. Đó là câu:

“Khi người lính chiến đã đấu tranh hiến hòa bình cho Đồng Tháp, Cà Mâu,

“Ta người nông dân gia công, gắng sức tăng gia cho được mùa mong cầu…” (1)

Gần đây, khi lời hát này từ đáy sâu tiềm thức tôi trồi lên, dội đập bốn vách tường tâm trí, tôi đã nói với một vài bằng hữu của tôi rằng, giai điệu của ca khúc tươi vui, đẹp tới lãng mạn. Và, phần ca từ thì, chỉ một câu ngắn thôi, đã tả rõ, thật rõ cả một không gian thanh bình của miền Nam những năm cuối và, đầu thập niên (19)50, (19)60.

Nói cách khác, nền tân nhạc của miền Nam, không chỉ phong phú ở thể loại tình ca mà, giới thưởng ngoạn dù ở môi trường nào, giai đoạn nào, lứa tuổi, trình độ, giai tầng xã hội nào cũng vẫn tìm được cho mình một số ca khúc, để yêu thích. Để mãi nhớ. Như một thứ vốn liếng, tài sản tinh thần riêng. Tuồng những ca khúc ấy, được viết cho riêng họ vậy.

Nhưng, nếu phải đi tìm một ca khúc, gồm luôn cả tình ca, quê hương, chinh chiến, thảm họa ca…mà, khi bài hát vừa cất lên, dù người nghe lớn hay nhỏ tuổi, giầu sang, trí thức hay không, cũng có thể lầm thầm hát theo thì, trong số hàng ngàn ca khúc của miền Nam, có dễ chỉ vài ba bài đạt tới mức độ phổ cập cực lớn ấy. Trong số vài ba ca khúc hiếm hoi này, theo tôi, có ca khúc “Lòng mẹ” của cố nhạc sĩ Y Vân / Trần Tấn Hậu:

Lòng Mẹ bao la như biển Thái Bình rạt rào,
Tình Mẹ tha thiết như giòng suối hiền ngọt ngào,
Lời Mẹ êm ái như đồng lúa chiều rì rào.
Tiếng ru bên thềm trăng tà soi bóng Mẹ yêu.

Lòng Mẹ thương con như vầng trăng tròn mùa thu.
Tình Mẹ yêu mến như làn gió đùa mặt hồ.
Lời ru man mác êm như sáo diều dật dờ.
Nắng mưa sớm chiều vui cùng tiếng hát trẻ thơ.

Thương con thao thức bao đêm trường,
Con đà yên giấc Mẹ hiền vui sướng biết bao.
Thương con khuya sớm bao tháng ngày,
Lặn lội gieo neo nuôi con tới ngày lớn khôn.

Dù cho mưa gió không quản thân gầy Mẹ hiền.
Một sương hai nắng cho bạc mái đầu buồn phiền.
Ngày đêm sớm tối vui cùng con nhỏ một niềm.
Tiếng ru êm đềm mẹ hiền năm tháng triền miên.

(“Lòng Mẹ,” Y Vân, lời một, đầu tiên) (2)

Toàn vẹn phần ca từ là những lời cực kỳ đơn giản. Không chút cầu kỳ, bóng bẩy. So sánh hay liên tưởng trong toàn bộ lời ca, cũng là những hình ảnh quen thuộc trong đời sống thường ngày của chúng ta…

Nhưng chính sự đơn giản, mộc mạc mà chân thật, nồng nàn đã soi rọi, đã phóng chiếu xác thực tình mẹ thương con. Cũng chính những hình ảnh được tác giả nêu ra để so sánh, là những hình ảnh đời thường mà, người nghe cảm nhận được một cách cụ thể tính hy sinh bao la, bất tận của người mẹ Việt Nam. Những người mẹ quên mình vất vả, cực nhọc, ngược xuôi một đời vì các con.

Tôi muốn ví ca từ trong ca khúc “Lòng mẹ” của Y Vân tựa như những cục than hồng thương yêu, những ngọn lửa hy sinh một đời của người mẹ làm phỏng, cháy tâm hồn người nghe. Dù người kia vẫn còn hay đã mất mẹ.

(Phải chăng, nhờ những phỏng cháy tâm hồn từ tình mẹ thương con mà, không ít những đứa con đã nên người?) 

Lại nữa, như tôi biết, tùy tâm trạng, khung cảnh, thời gian…khi bài hát được cất lên, nhiều người đã không ngăn được nước mắt. Những hạt lệ thương tâm, lặng lẽ chảy! Có thể đấy là những giọt lệ muộn màng của những đứa con từng vô tình trước những hy sinh vĩ đại của người mẹ. Nhưng dẫu sao thì, sự “đánh thức” mà ca khúc “Lòng mẹ” của cố nhạc sĩ Y Vân, trong những trường hợp vừa kể, cũng vẫn là một “đánh thức” hiếm hoi nhiều tình, ý tiềm tàng trong ca khúc. 

.

Lịch sử dòng tân nhạc của hai mươi năm văn học, nghệ thuật miền Nam, còn lưu truyền tới nay, có khá nhiều ca khúc nổi tiếng viết về tình mẹ. Nhưng, như đã nói, dường không một ca khúc nào, đạt tới mức phổ cập cùng khắp như “Lòng mẹ.” 

Từ đó, tôi muốn được gọi ca khúc “Lòng mẹ” của cố nhạc sĩ Y Vân, như một “Quốc-ca-của-tình-mẫu- tử” vậy.

Du Tử Lê,

Kỳ sau: Từ ca khúc “Lòng mẹ” tới đời thường của nhạc sĩ Y Vân. 

-----------------------------

Chú thích:

(1) Vì không biết tên tác giả, tựa đề ca khúc, nên người viết không có dữ kiện để tra cứu. Do đó, có thể trích dẫn này có một số từ không đúng nguyên bản. Xin quý bạn đọc niệm tình thứ lỗi.

(2) Theo dactrung.com.