NGUYỄN TRỌNG TẠO - Mỗi ngày múc một thìa não để sống

Nhà văn ở nước mình, nếu chỉ viết văn chương có mà chết đói. Văn chợ may ra còn sống được, văn thật thì… Nhiều người sống cả đời cho văn chương, hết mình vì nghệ thuật, nhưng viết văn, thơ khó đọc thì bán được cho ai? Nói đến thơ càng tủi. Thơ của tôi thuộc loại bán được thế mà nhuận bút cũng chỉ dùng để tặng sách là vừa đủ. Nhà văn thì tôi thấy có vẻ sống khá hơn. Nhiều ông xây được nhà lầu hay biệt thự, sắm được xe hơi chủ yếu là do “đánh thuê”: viết sử hoặc hồi ký. Có ông thì sống nhờ đại gia, mà người xưa gọi là mạnh thường quân. Đại gia thương, quý, trọng thì bỏ tiền ra in sách giúp hoặc là mua sách với giá đặc biệt. Nói chung, cứ nhìn vào nhà văn nào mà giàu là tôi đâm ra nghi ngờ. Nghi ngờ là thói xấu, nhưng nghi ngờ trước việc… trái tự nhiên như vậy cũng là lẽ… tự nhiên. 

Hỏi tôi sống bằng gì à? Tôi xưa nay sống bằng viết báo, vẽ bìa sách, đọc thuê bản thảo, cũng có khi viết kịch bản chuyên đề hoặc viết lời bình phim này phim kia cho bên truyền hình. Những thứ đó làm xong thì cũng mất rất nhiều thời gian. Tôi kể câu chuyện vui này, năm 1997, mua nhà, trong túi lúc ấy chỉ có 5 triệu đồng. Vay bạn bè khắp nơi được thêm 80 triệu. Đúng một năm sau, tôi trả hết nợ. Bạn bè ngạc nhiên lắm, nghĩ tôi sáng tác kiểu gì mà giỏi thế, nhưng kỳ thực là viết báo và viết đủ thứ khác. Một ngày tôi viết một bài, cũng có hôm, một buổi sáng viết được ba bài. Làm được thế cũng là do áp lực trả nợ. Đúng là mỗi ngày múc một thìa não để sống.

Quyển sách người ta trả cao nhất là 35 triệu nhưng không phải sáng tác mà là về phê bình tiểu luận. Năm 1981, tôi được in bản trường ca Con đường và những vì sao (Trường ca Đồng Lộc) bên NXB Thanh Niên, có thể mua được hai cái xe Honda. Thời đó nhuận bút trả cho thơ cao như vậy là bởi họ tính theo dòng in. Trường ca của tôi dài 2.500 câu. Bây giờ thì nhuận bút trả lung tung, chẳng được bao nhiêu. Thường tập thơ của tôi bán được nhưng cũng chỉ in một đến hai ngàn bản. Còn nếu có người mua trực tiếp thơ của tôi hoặc tôi bán cho nơi này nơi kia thì cũng được, có điều nhuận bút tốt phải kèm theo danh tiếng đã có. Tôi làm bìa sách nên rõ lắm, nếu là người nổi tiếng, tên tập thơ sẽ nhỏ, tên nhà thơ to. Ngược lại nếu là người chưa nổi tiếng, tên tập thơ sẽ to, tên nhà thơ thì nhỏ.

Văn chương mang lại và lấy đi của tôi những gì? Tôi đến với văn chương rất tự nhiên. Đọc sách thấy thích, thích thì bắt chước theo, sau đó là đam mê rồi tự giác viết. Chẳng có ai mới sinh ra đã biết viết câu thơ lục bát cả. Văn chương đáp ứng được những say mê, mang đến sự thăng hoa và thêm một lần thăng hoa cho nhà văn. Nó giải tỏa được trách nhiệm, ý thức của nhà văn trước xã hội, con người và cả chính mình. Nhiều nhà văn lớn có tiếng tăm là do họ đến với công chúng bằng tác phẩm. Tác phẩm ở lại trong lòng bạn đọc, đó cũng là mong muốn của những ai làm văn chương đích thực. Chứ nhiều người hão huyền bởi danh nhà văn, ngộ nhận “thiên chức” của mình.

Làm văn chương, nếu chỉ viết văn và viết cho hay thì không mất đi gì cả. Hệ lụy từ văn chương thì đủ thứ. Như trong gia đình, người làm văn chương khó duy trì hạnh phúc do anh ta không phải là người ngay ngắn, ngăn nắp, dễ mất thăng bằng. Nhưng chính sự mất thăng bằng, xô lệch tình cảm đó lại là cảm hứng để sáng tác. Có lẽ chính vì thế, người bên ngoài nhìn vào thấy nhà văn, nhà thơ thường hâm hấp, điên điên