Tạ Tỵ - Chân dung Du Tử Lê.

Cuối năm 1966, tôi bị thuyển chuyển về cục Chính Huấn, phòng Kế Hoạch.

Hồi đó, cục Chính Huấn nằm trong doanh trại Lê Văn Duyệt, thuộc Biệt khu Thủ Đô, trên đường Lê Văn Duyệt, Saigòn.

Một buổi trưa đầu tháng Giêng năm 1967, cách đây 43 năm, đang lang thang trong khuôn viên Cục, họa sĩ Tạ Tỵ hỏi có phải tôi là DTL. Tôi đáp phải. Ông nói, vậy thì ghé lại Văn phòng của ông chơi.

Khi ấy, ông là Trưởng phòng Kỹ Thuật.

Tuy gặp lần đầu, nhưng tôi biết ông là họa sĩ Tạ Tỵ. Điều tôi bất ngờ là, vừa ngồi xuống, tôi đã thấy ông lấy giấy bút ra vẽ.

Vừa vẽ ông vừa hỏi thăm đời sống riêng của tôi và, dặn, cứ nói chuyện tự nhiên.

Nhưng làm sao tôi tự nhiên được, khi biết ông đang vẽ mình…

Năm 1967, tuy còn trẻ nhưng tôi đã bày đặt ngậm ống vố được ít năm. Trước mặt ông, để tỏ lòng kính trọng, tôi cất ống vố. Ông bảo, cứ ngậm, hút như bình thường. Ông giải thích:

“Đó cũng là một trong vài nét riêng, dễ hơn cho người họa sĩ khi vẽ chân dung…”

Khoảng hơn 10 phút sau, ông nói xong rồi.

Tuy nhiên, ông không đưa cho tôi coi. Ông hẹn tôi, ba ngày nữa, trở lại tìm ông. “Vừa xong, mới chỉ là phần phác thảo.”

Đúng hẹn, tôi trở lại tìm ông. Ông trao tôi bức chân dung hoàn tất. Ông gật gù:

“Đây là một trong những chân dung tôi rất hài lòng…”

Giải thích về vạch đen to bản, chạy ngang khuôn mặt, thay thế cho hai con mắt, ông bảo:

“Thi sĩ thứ thiệt thường…mù loà trong những rung động mê sảng và tai họa của mình…”

Tôi hiểu ông muốn nói gì. Trước đấy, tôi từng thấy những bức chân dung ông vẽ các nhân vật như Vũ Hoàng Chương, Văn Cao, Mai thảo, Phùng Tất Đắc…

Mỗi người, dường như trước khi vẽ, ông đã có sẵn về họ, một ấn tượng hay một nét đặc thù nào đó.

Giữa năm 1967, khi in cuốn “Tay gõ cửa đời” với mẫu bìa của họa sĩ Duy Thanh, tôi cho in lần đầu tiên, bức chân dung này; cùng những chân dung của vài họa sĩ khác. Như Duy Thanh, vẽ lần thứ 2, năm 1967 (lần thứ năm 1965;) Huy Tường, vẽ năm 1966, Trịnh Cung vẽ năm 1967… 

Năm 1996, khi họa sĩ Tạ Tỵ từ San Diego, dọn về một căn nhà ở thành phố Garden Grove, ông nhắn một người bạn của tôi là Phan Diên, chở tôi tới xem tranh mới của ông. Loạt tranh trừu tượng. Ra khỏi Lập thể (trường phái mà ông là người đầu tiên, có công du nhập vào Việt Nam.) 

Tôi không biết có phải đó là những tác phẩm cuối cùng của sự nghiệp hội họa trên nửa thế kỷ của Tạ Tỵ hay không(?)

Chỉ biết, đó là những bức sơn dầu lớn - - Với khá nhiều mầu nóng, như đỏ. Dữ dội! Mạnh mẽ! Quyết liệt!

Trước khi ra về, ông bảo chúng tôi ngồi nán lại nơi chiếc bàn ăn, khu nhà bếp. Ông vẽ tôi lần thứ hai. Ông nói, để đánh dấu cuộc gặp lại nhau, sau 30. Ở quê người.

“Đồng thời tôi cũng muốn ghi lại hình ảnh Du Tử Lê, mới. Hoàn toàn mới. Một DTL cận thị. Để râu…Có mắt…Nhưng chỉ một mắt. Và…”