Trò chuyện trên mạng với nhà văn Vũ Thư Hiên (Kỳ 05)

Luongthe… @aol.com

Khi còn ở trong nước tôi được nghe lớp đàn anh kể khi cuốn Bông Hồng Vàng của Paoustovsky do ông dịch vào thập niên 60 được xuất bản thì trong cách chọn đề tài, cách viết của lớp nhà văn trẻ có một chuyển biến rõ rệt, tức là cuốn sách dịch đã có một tác dụng lớn. Quan niệm của ông về vai trò của văn học dịch với văn học bản địa? Ông có thể chia sẻ chút ít về kinh nghiệm dịch của ông không?

VŨ THƯ HIÊN trả lời:

Tôi viết đã ít, dịch còn ít hơn. Vào thời gian Bông Hồng Vàng xuất hiện bằng tiếng Việt, quả là nó đã có tác dụng mách bảo lớp nhà văn trẻ một cách viết khác với cách viết minh hoạ đường lối chính sách của đảng cầm quyền, thứ văn mà bây giờ có cái tên hài hước là văn “cúng cụ”. Paoustovsky là nhà văn Xô-Viết đã tránh được khá nhiều, nhưng không phải là tất cả, sự áp đặt của trường phái văn chương chính thống có tên là “hiện thực xã hội chủ nghĩa”. Ở Liên Xô (cũ) có người đặt tên cho bút pháp của nhà văn này là “lãng mạn xã hội chủ nghĩa” (không thể thiếu “xã hội chủ nghĩa”).

Với vài bản dịch mà nói tới kinh nghiệm e không phải đạo. Nhưng bạn đã hỏi thì tôi thưa: bài học mà tôi rút ra được trong công việc dịch nó đơn giản là thế này:

- Không kể những người coi dịch như một nghề, dịch bất cứ sách gì, miễn có đơn đặt hàng, những bản dịch tốt thường là những cuốn sách mà người dịch yêu thích, hoặc say mê. Khi dịch những cuốn sách như thế người dịch để cả tâm hồn mình vào đấy, tâm hồn người dịch nhờ thế mà trở nên đồng điệu với tâm hồn tác giả, nó làm cho bản dịch như thể được tác giả viết ra một nguyên bản khác, bằng một thứ ngôn ngữ khác, nhuần nhuyễn không khác gì bản chính.

- Khi dịch, đừng sợ những sự bắt bẻ về chữ nghĩa của những nhà thông thái trong lĩnh vực ngoại ngữ. Kiến thức của họ rất đáng trọng, nhưng là kiến thức từ điển, mà người viết khi cầm bút lại không lệ thuộc vào kiến thức ấy. Tác giả là người viết với ý muốn truyền đạt, truyền cảm tới người đọc những gì họ có trong lòng. Cho nên người dịch phải cố gắng sao cho đạt được sự truyền đạt, truyền cảm của tác giả, chứ không phải dịch chính xác những từ ngữ riêng rẽ. Dịch đúng từ ngữ, như trong từ điển, mới chỉ ở cấp độ “ông đồ” chứ chưa phải cấp độ người dịch (hay dịch giả). Như kiểu các cụ nhà ta ngày xưa học vỡ lòng chữ Hán bằng sách Tam thiên tự (ba nghìn chữ) ấy: “thiên trời địa đất, tử cất tồn còn, tử con tôn cháu, lục sáu tam ba, gia nhà quốc nước, tiền trước hậu sau, ngư trâu mã ngựa…” Một từ, một câu, một đoạn… phải tùy thuộc ở văn cảnh cụ thể nơi nó được đặt vào, trong sự ràng buộc với toàn ý của tác phẩm. Không làm được thế không thể gọi là dịch.

Gọi là một chút “lời quê góp nhặt dông dài”, xin chia sẻ với bạn. 

Trinh Vu ...gmail.com

Khi ông ra nước ngoài, ông có gặp những người nhìn ông bằng con mắt nghi kỵ không?. Trong trường hợp có, ông nghĩ gì? Có buồn không? Và ông xử sự thế nào?

VŨ THƯ HIÊN trả lời:

Tôi không chỉ gặp sự nghi kỵ. Tôi còn gặp những tên ma đầu được nuôi dưỡng, dạy dỗ, để dùng vào việc tiêu diệt những ai mà chủ chúng cho là có hại cho sự tồn tại của bọn chúng (trong đó có cả những người chẳng làm hại chúng mảy may). Chúng dùng đủ mọi cách bẩn thỉu nhất chúng có thể nghĩ ra để thực hiện mục tiêu. Lũ tay sai này không thể làm tôi buồn, bởi một lẽ đơn giản - tôi không có thời giờ dành cho chúng. Thảng hoặc, có lúc chúng còn làm vui cho tôi nữa, chẳng hạn như một tên ma cô ở Hà Nội mà tôi không hề giao tiếp, không biết mặt ngang mũi dọc nó ra làm sao, trắng trợn khoe rằng mỗi lần từ Sài Gòn ra Hà Nội tôi thể nào cũng phải tìm gặp hắn để hỏi ý kiến. Những con kên kên này ở bên ngoài, bên dưới, tầm mắt của người bận rộn. Chúng rất hậm hực thấy tôi không có một phản ứng nào trước những đòn phép đáng tởm của chúng. Mà để ý đến chúng làm gì khi mình còn bao nhiêu việc phải làm?