Nguyễn Lê Vân Khánh và, khuynh hướng văn chương mới.

- Gửi Lê Phú Giáp

dutule.com (17 tháng 12 – 2018): Tôi có được tập truyện “Mất Kết Nối”, gồm 14 truyện ngắn, của Nguyễn Lê Vân Khánh, do một người anh em của tôi, mang về, trao cho.

Nguyễn Lê Vân Khánh

Cảm giác đầu tiên, sau khi đọc xong ba truyện ngắn đầu là kỹ thuật dựng truyện của Nguyễn Lê Vân Khánh đã mang đến cho tôi bất ngờ, lớn. Tôi không nghĩ một cây bút còn trẻ như Nguyễn Lê Vân Khánh mà, ở ngay tác phẩm đầu tay “Mất Kết Nối” đã cho thấy khuynh hướng chọn con đường “không có chuyện” cho tập truyện của mình. Vì không có chuyện nên cõi giới văn xuôi của họ Nguyễn cũng tuyệt nhiên, không nút tắt, nút mở. Nhà văn ở thế kỷ 21 này, với xu thế “toàn cầu hóa”, đã can đảm xóa bỏ những ngọn hải đăng tâm lý nhân vật, những thảm kịch éo le, đổ vỡ, đau khổ,… dẫn đường cho tác phẩm, như một thứ “khuôn vàng, thước ngọc” của dòng văn xuôi, xưa, cũ.

Với tự tin và nhu cầu làm mới văn chương, mọi khung cảnh, tình tiết trong nội dung truyện, tựa những mảnh “puzzles” hình ảnh, tư tưởng”, được ráp lại, như không theo một trật tự nào? Nhưng thực ra chúng vẫn có một trật tự riêng…Trật tự của sự trộn lẫn hiện tại và quá khứ. Luôn luôn con người bị đẩy tới trước những quảng trường có nhiều hơn vài ba ngã rẽ.

Thực tế, họ không hề là một robot, hiểu theo nghĩa giản lược đời họ trong một số công việc, phản ứng máy móc, cố định. Mà, mỗi giây phút, mỗi giờ khắc diễn ra / qua đi của một đời sống, con người đã đi tới / sống lại với hàng trăm… “kẻ tiềm phục” trong họ. Đó là sự kiện cùng lúc, con người sống tới và, sống lui, với nhiều tình huống khó thể tiên liệu.

Ở kỹ thuật văn chương mới, nhà văn không còn đóng vai trò Thượng đế nữa. Ông / bà ta không thể định trước mọi sự việc, khiến nhân vật giống như những hình nộm mà nhà văn là người giựt dây. Mọi phản ứng của nhân vật do nhà văn chọn lựa sẵn, định hình chúng, như thể đó là những định mệnh bất khả hoán chuyển!.!

Một trong những đặc thù của văn chương mới là nhà văn không còn “ở trong” nhân vật. Ông / bà ta chỉ có thể thấy mình như chiếc bóng (đầy nghi hoặc?). Đoản văn dưới đây, Nguyễn Lê Vân Khánh viết về một người đàn ông (không nhất thiết có tên gọi) chủ tọa một buổi họp lớn:

“Cả tòa nhà được bọc bằng tấm gương hấp thụ nhiệt lượng và chuyển hóa nó thành năng lượng dự trữ. Tất cả mọi người đều biết điều đó, nhưng họ không thể nhìn thấy nó diễn ra như thế nào. Cái mà anh và họ nhìn thấy hàng ngày là bóng của mình soi trong tấm gương cực đại. Phía trên còn có rất nhiều mây, lãng đãng trôi trên những tầng cao nhất của tòa nhà.

“Tuy nhiên sáng nay anh không còn nhìn thấy bóng xe chạy trên đại lộ hay bất kỳ một ai đi lại trước tấm gương. Anh chỉ thấy mình vẫn đứng đó, vẫn khuôn dạng như ngày thường. Nhưng anh đang trơ trọi giữa ngọn núi trong mây mờ xa…
(…)

“Tất cả mọi đối tác đều có mặt. Anh bước đến chiếc ghế ở đầu bàn họp, đồng thời quét mắt đếm tất cả các thành viên. Chợt, anh đếm nhẩm trong đầu, nhớ ra hôm nay đã tròn năm thứ hai mươi anh rời xa ngọn núi. Từ ngày me gói cho anh nắm cơm, anh đi bộ men sườn núi trong khi sương sớm vẫn lãng đãng trôi ngang mày…

(Sự chợt nhớ ra của nhân vật là bước sẩy chân bất ngờ, không liên hệ gì tới buổi họp. Phản quang đó, không chỉ tìm đến riêng với người đàn ông trong truyện)…

Và, mạch truyện vẫn trôi đi, như thể đó là một điều gì rất tự nhiên:
“Mặt trời dần khuất dạng sau những tòa cao ốc mọc lổn nhổn ở phía tây thành phố. Anh bước chân ra khỏi tòa nhà vừa lúc nhìn thấy một đàn chim thiên di nơi trời xa. Mỗi con trong số này như một hạt đậu điểm li ti trên bầu trời màu đồng cỏ. Bầy hạt đậu trôi xa dần…”
(Trích “Mất Nối Kết.” Tr. 7, 8, 9 & 10)

Chỉ với đoạn văn trích dẫn trên, người đọc tinh ý, cũng đủ nhận ra rằng, Nguyễn đã dùng rất ít tính từ - - Tựa nỗ lực đứng ngoài mọi vật, một dạng thức cho thấy sự tôn trọng tính khách quan của bối cảnh. Nhưng cũng chính sự tiết kiệm tối đa việc sử dụng tính từ kia, để các biến chuyển tự thân thủ diễn vai trò của chúng mà, những người đọc thế hệ cũ có thể không “mặn” với truyện kể.
Nhưng, bù lại, số người đọc thích thú hoặc quen với khuynh hướng của dòng văn chương mới, sẽ thấy họ được “làm chủ” câu chuyện với những miếng “puzzles” do họ tự sắp xếp, để có được một tâm-thái riêng lẻ, bất ngờ thích thú nào đó.

Ở đoạn văn trích dẫn trên, tôi cũng chú ý động từ “quét” thay vì “liếc nhìn”. “Quét” theo ghi nhận của tôi là chữ đang được dùng nhiều trong ngôn ngữ nói của chúng ta, hiện tại, xác định sự “lướt” qua nhiều FB, trước đây không có. Đồng thời, tôi cũng rất thích khi Nguyễn tả đàn chim thiên di như những “hạt đậu điểm li ti trên bầu trời màu đồng cỏ. Bầy hạt đậu trôi xa dần…”

Cũng vậy, cái không khí phiếm định, mở ra cho sự tham dự có tính chủ động của người đọc, chấp chới giữa thực và ảo hay, với “Bầy hạt đậu trôi xa dần”… (một trong những liên tưởng chói, gắt, của Nguyễn Lê Vân Khánh) ẩn tàng, trong nhiều truyện ngắn của Nguyễn. Thí dụ như:

“- Cô định lao xuống đây ư? – Ông ta chỉ tay ra khoảng không trước mặt. Tàu đang lượn tròn trên đỉnh đèo. Từ nơi này có thể nhìn thấy những ngọn núi lẩn khuất trong mây mù xa.

“- Ông là ai?

“Tôi là ai? Tôi ở đâu và làm gì? Tôi không biết. Tôi chỉ biết cô bế đứa trẻ và lên chuyến tàu với một nỗi bất an trong đáy mắt. Trên thế giới này có hàng ngàn cô gái như cô. Có người bế con, có người không bế ai cả. Có người mang theo tài sản và tiền bạc, có người trắng tay. Có người sợ hãi, có người không. Nhưng tất cả họ đều lên đường với nỗi bất an, sầu muộn, cô biết chứ?”

(Câu hỏi hay ghi nhận về sự thất lạc của con người trong thế giới này, không phải là điều gì mới mẻ. Nó từng được đề cập nhiều trong văn chương của Albert Camus, của Simone de Beauvoir…)

Nhưng khi người đàn ông nêu rõ hoàn cảnh bất an, thất lạc của người nữ trong truyện ngắn “Trốn Chạy” của Nguyễn thì chúng ta phải hiểu, đó là sự nhấn mạnh tới tình cảnh bất lực của phụ nữ ngày nay. Họ loay hoay, bế tắc trong những cơn sóng dữ của nhân quần, thời thế. Cũng trong truyện này, tôi rất thích một liên tưởng mới, lạ của Nguyễn, khi cô viết:

“Lúc ông đi qua chỗ nàng, mùi thuốc lá hăng hắc sượt ngang mũi. Ông hẳn đã hút rất nhiều thuốc trong một tâm trạng căng thẳng, như thể một tay cao bồi đã bắn quá nhiều phát đạn, cổ tay áo ám mùi thuốc súng lúc nào không hay…” (Trích “Chạy Trốn”. Tr. 23 & 27)

Tôi không biết Nguyễn Lê Vân Khánh, có đọc nhiều Haruki Murakami, nhà văn Nhật Bản, nổi tiếng thế giới nhiều năm qua? (*) Nhưng thủ pháp sau đây của Nguyễn, rất gần với Murakami. Thay vì thấy mình biến thành con vật này, hoặc con vật kia thì, trong truyện ngắn “Vào cuối ngày không thực”, Nguyễn bị ảo giác thấy bên cạnh cô là một cậu bé:

“…Tôi quay lại kinh ngạc nhìn thằng nhóc đang vò nát con gấu trong tay. Mắt nó sục lên màu đỏ. Thằng nhóc tìm cách để mọi thứ bung hết ra. Mọi thứ trong con gấu bông và mọi thứ trong người nó – một cách vô hồn.
(…)
“Mọi thứ đều giống như không thực!

Đột nhiên trong thứ ánh sáng của tàn lửa than, tôi kinh hoàng nhận ra thằng nhỏ chính là mình…” (Trích “Vào cuối ngày không thực”. Tr. 62, 63)
.
Tôi vẫn nghĩ, đời sống là một dòng sông không ngừng lưu chuyển. Mọi thứ, rồi sẽ phải đổi thay. Đương nhiên, lãnh vực VHNT, không ngoại lệ. Bởi thế, trong ghi nhận của tôi về nhà văn trẻ, Nguyễn Lê Vân Khánh thì, ý chí, nỗ lực bước tới mặt bằng văn chương hôm nay của Nguyễn là điều theo tôi, rất đáng khen ngợi.

Du Tử Lê,
(Calif. 18-12-2018)
__________
(*) Thủ pháp mà Haruki Murakami áp dụng trong truyện của ông, bắt nguồn sâu, xa từ nhà văn Franz Kafka (1883-1924), gốc Do Thái, viết văn bằng tiếng Đức (Nguồn Wikipedia - mở).