CAO THỊ HOÀNG - Con cá bống kèo miền quê ngoại.

Cá kèo mà gặp mắm tươi
Như nơi đất khách gặp người cố tri
(Ca dao) 

1.

Biển chiều mênh mông. 

Cá bống kèo đực mơn trớn, vuốt ve tấm thân thon thả, vóc dáng hình trụ dài và dẹp dần xuống cái đuôi tinh quái của bạn tình. Như hiểu ý và phải lòng, cá bống kèo cái trân mình bơi đứng, dùng miệng hẹp nhiều răng lỏm chỏm ngoạm dưới mõm mút chùn chụt hai mép râu nhỏ phủ lên môi trên của cá bống kèo đực. Đôi mắt tròn nhỏ đờ đẫn nhắm nghiền, tiếng thở nửa khoan nửa nhặt; đôi khi gấp gáp phát ra từ lỗ mang hẹp; vây lưng rời, vây bụng dính, vây đuôi dài và nhọn run lên từng hồi, từng chập làm con nước xôn xao...Hai cái đầu nhỏ hình chóp, mõm tù, nhấp nhô theo sóng. Cuộc giao phối có khi kéo dài đến năm phút hoặc hơn, thì cá bống kèo cái đẻ trứng. Cứ vậy, chúng lấy nhau nhiều lần, trứng đẻ nhiều đợt; lắm lúc liên tục đến những bảy ngày đêm mới dứt. Sức dẻo dai, bền bỉ trong tình dục của loài cá bống kèo, muôn vật phục sát đất; con người thèm nhiễu dải. 

Trứng nở thành con và con rời quê cha đất tổ, theo thủy triều lưu lạc vào đất khách; mưu sinh chốn ruộng đồng, ao đầm, bãi bồi... sống lầm lũi, chui rúc trong bùn lầy, đào hang ẩn trú. Nương theo con nước mà di chuyển, nương theo con nước mà trở lại cố hương. 

Có lần, bầy cá bống kèo con hỏi mẹ: 

- Quê ngoại ở đâu, hở mẹ? 

Cá bống kèo mẹ thò đầu ra miệng hang, mắt nhìn bến sông Rạch Cát. 

- Lúc sinh tiền, ngoại thường nói: Quê ngoại ở vùng đất Long Hựu. Rồi có khi, ngoại nói cũng chưa chắc. Mẹ hỏi: “Sao chưa chắc là Long Hựu?”, ngoại buồn xa xăm và bảo rằng: “Bởi dòng giống cá bống kèo khó phân biệt đực cái khi bước vào tuổi cập kê, khi chưa thành vợ thành chồng và sinh đẻ. Cũng có khi chuyển giới đực thành cái, lúc sinh đẻ lần đầu. Biển mặn là quê nội, là nơi chôn nhau cắt rún của các con. Quê ngoại là nơi các con vất vả mưu sinh từ ấu thơ đến trưởng thành; chứ không phải nơi ngoại sinh ra mẹ. Ngoại nói chưa chắc, có lẽ là ý đó! 

Bầy con nhao nhao: 

- Vậy, mình không có quê nội, quê ngoại; chỉ có nơi sinh, nơi sống phải không mẹ?

2. 

Cá bống kèo có khả năng tình dục khi bước vào độ tám đến mười tháng tuổi. Đẻ nước mặn, sống nước lợ. Mùa sinh sản từ tháng tư đến tháng chín. Long Hựu đối mặt biển Đông, nơi giao thoa giữ mặn và lợ, điều kiện có và đủ để cá bống kèo tồn tại và phát triển. Nội mặn, ngoại lợ. Có sao đâu? Bầy cá bống kèo hãnh diện về quê ngoại Long Hựu của mình. 

Long Hựu là cù lao, cách ngăn huyện lỵ Cần Đước bởi con kinh Nước Mặn do thực dân Pháp đào, khi bình định xong Nam Kỳ lục tỉnh. Long Hựu từng giữ vai trò căn cứ hậu cần của nghĩa quân Bình Tây Đại Nguyên Soái Trương Định, từng đóng góp sức người sức của vào đêm rằm tháng 11 năm Tân Dậu (*) đánh đồn Cần Giuộc, giết một số lính Tây và trừng trị tên Tri huyện sở tại. Tuần phủ Gia định Đỗ Quang thời bấy giờ, đã đích thân yêu cầu cụ Nguyễn Đình Chiểu viết ''Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc'', một áng văn bất hủ làm rung động lòng người: 

Ôi!
Một trận khói tan
Nghìn năm tiết rỡ
...

Đau đớn mấy, mẹ già ngồi khóc trẻ, ngọn đèn khuya leo lét trong lều.
Não nùng thay, vợ yếu chạy tìm chồng, con bóng xế dật dờ trước ngõ
...

Nước mắt anh hùng lau chẳng ráo, thương vì hai chữ thiên dân.
Cây nhang nghĩa khí thắp nên thơm, cảm bởi một câu vương thổ.

(trích''Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc'')

Công bằng mà nói, loài cá bống kèo Long Hựu đã tự nguyện biến đời mình thành con khô, con mắm ... làm thực phẩm dự trữ nuôi bạn nghèo, nuôi nghĩa quân những lúc khó khăn cái ăn. 

Nói gì thì nói, tận đáy lòng mẹ cá bống kèo vẫn coi Long Hựu là quê ngoại yêu dấu của mình. Mẹ chứng kiến bao cuộc biển dâu trên vùng đất nghèo khó và đau khổ nầy. Mẹ khóc hết nước mắt, khi nhìn thấy từng bầy con chết ngạt vì những vết dầu loang trên mặt nước, do tàu chiến xâm lược Pháp đổ ra. Rồi mẹ và các con ngơ ngác, thao thức khi chúng xây pháo đài Rạch Cát (**) ở xóm Minh Long nhằm án ngữ sông Vàm Cỏ, sông Rạch Cát đổ ra sông Soài Rạp. Dòng chữ ghi ở cổng ''Ouvreges du Rach Cat 1910'' như thách thức và khẳng định sự hiện hữu của chúng. 

Xưa nay, dân bản xứ thắng quân xâm lược cũng nhiều. Thực dân Pháp, không tránh khỏi quy luật ngàn đời đó. Con cá bống kèo trở lại cuộc sống yên bình trên triền sông, bãi bồi Rạch Cát; trên ruộng lúa Long Hựu. Cá bống kèo đào hang khắp nơi muôn chốn, từng bầy rượt đuổi nhau bùn sình bắn tung tóe. Điệp trùng quân ngũ những cái đầu nhom nhom như hàng vạn trái mù u trôi thành giề theo dòng nước. Những chủ đáy thúc thủ và bất lực trước lực lượng hằng hà sa số kể cá bống kèo tranh nhau chui vào đáy. Sợ bễ đáy, rách lưới; chủ đáy đành xả đáy. Đêm đêm cá bống kèo nhảy soi sói theo ánh đèn dầu trai thay dầu lửa, chỉ nửa canh giờ cũng đủ nồi cháo cá bống kèo đặc quẹo và béo ngậy, năm bảy người ăn thừa mứa. Ruộng cấy lúa mùa chín vàng rỏ nước khô đồng, một vũng nước sềnh sệt có hàng chục con cá bống kèo nằm chồng lên nhau quấn quýt, thò lỏ mắt nhìn trời tháng giêng mây trắng. 

Mẹ cá bống kèo thường nhỏ to than thở với còng, cua, cá...chòm xóm chung quanh: Thiên nhiên ưu đãi con người, nhưng con người phụ bạc thiên nhiên. Có khi, nhẫn tâm hơn thế nữa! Cá bống kèo là món ăn của dân nghèo trắng tay cháy túi; bọn trọc phú, kẻ bề trên, dễ mấy ai thò tay thọc đũa thịt cá bống kèo. Người ta bắt cá bống kèo giạ nầy qua giạ khác, ủ phân trồng dưa hấu xanh da, đỏ ruột cát để lâu không đổ ruột hư thúi. Nỗi tiếng một thời: Dưa hấu Long Hựu, Long Trì... 

Sau mùa về biển lấy nhau và sinh đẻ, cá bống kèo quay trở lại đất cũ. Nó lặng ngắm giang sơn đổi mới, nó tự hào nhà trăm cột của phú hộ Hương sư Trần Văn Hoa, cất trên đất Cầu Ngang làng Long Hựu đầu thế kỷ 20. Nó phấn kích khi nghe bạn thương hồ đi ghe qua sông Rạch Cát, bất chợt hò câu hò tình tứ trong đêm thanh vắng: Ghe ai đỏ mũi, trảng lườn / Phải ghe Cần Đước xuống vườn thăm em? Nó phấn kích cũng phải thôi, bởi Long Hựu từ rất lâu nổi tiếng đóng các loại ghe xuồng - đặc biệt đóng ghe bầu - khắp vùng sông nước Nam Bộ. Thời gian bào mòn thế sự, vật đổi thì sao dời. Long Hựu tách ra làm hai: Long Hựu Đông, Long Hựu Tây. Nói cho vui, nếu Long Hựu Đông có nhà trăm cột, có Đồn Rạch Cát trên trăm năm, thì Long Hựu Tây có tay nghề tài hoa đóng ghe bầu tuyệt kỹ. Đôi mắt ở mũi ghe toát ra thần lực, khiến các loài thủy quái, hà bá...miền sông biển khiếp sợ mỗi khi nhìn thấy. 

Đối với con cá bống kèo, Long Hựu Đông hay Tây thì cũng chỉ là một Long Hựu mến yêu, một miền đất hứa của riêng mình.

3. 

Long Hựu vào mùa gió chướng. 

Những cây so đũa nở bông trắng xóa trong vườn, những dây đậu rồng đậu trái xanh mượt đang cố leo qua tường đất bỏ hoang. Mùa gió chướng nhắc nhở mùa hội cá bống kèo. Có bông so đũa, có trái đậu rồng xắt liễn, có từng khoanh ớt sừng trâu mỏng xéo... hòa tan cùng me hoặc lá giang hay cơm mẽ... là chắc mẫm ba bó một giạ rằng mình, có nồi canh chua cá bống kèo quê nhà vừa nóng hổi, vừa thổi, vừa húp hít hà...giữa những ngày cuối thu đầu đông, mát trời ông địa! 

Cái hạnh phúc đơn sơ chơn chất đó đã mất tiệt, khi bom đạn ồ ạt kéo về làng Long Hựu. Từng bầy cá bống kèo bị thảm sát bởi những cơn mưa thuốc khai hoang, bị nhiễm chất dioxin cực độc, bị bom và đạn pháo chà đi xát lại chẳng đếm xuể bao lần trên kinh mương, bờ rạch, ao hồ. Người chịu đời không thấu, huống chi lũ cá bống kèo. 

Mẹ con cá bống kèo tận lực đào hang thật sâu để tránh đạn pháo từ chi khu Cần Đước bắn xuống, từ Hạm Đội ngoài biển bắn vào. Mấy đứa con thắc mắc, hỏi mẹ: 

- Cái xứ Long Hựu có gì mà mình phải bám miết vậy mẹ? Sao không bỏ đi quách cho rồi? 

Mẹ vừa lấy đuôi soi lỗ, vừa lấy miệng cạp đất đổ ra ngoài. 

- Ở đâu quen đó. Đến nơi lạ chẳng dễ gì. Vả lại, chiến tranh thì chỗ nào cũng chiến tranh. Tránh vỏ dưa, trợt vỏ dừa, chớ được gì đâu. 

Sống chết có số và trời kêu ai nấy dạ biết sao? 

Mẹ nói vậy là cố giấu bầy con biết vết thương lòng của dòng họ kèo, vết thương dai dẵng và luôn chực chờ rướm máu nếu ai đó vô tình chạm phải. 

Lúc mẹ tròn năm tháng tuổi - cái tuổi bước vào ngưỡng xuân thì phơi phới - tình cờ mẹ nghe lén câu chuyện giữa ông ngoại với bà ngoại về nỗi đau của dòng họ cá bống kèo. 

Rừng ngặp mặn do thiên nhiên ban tặng chúng sinh trải dài theo bờ biển từ khu rừng Sát đến mũi Cà Mau: Cây mắm, cây đước, cây sú vẹt, cây bần, cây tràm...đua nhau mọc lên chắn sóng giữ đất. Muôn loài thủy sinh mặn lợ đoàn kết tình thương mến thương sinh sôi nẩy nở. Trời đất sinh ra hai dòng cá bóng kèo. Dòng anh vây lớn, dòng em vây nhỏ; cùng sống theo tinh thần chị ngã em nâng, nhưng tính khí anh em hoàn toàn khác nhau. Anh say sức mạnh, lúc nào cũng muốn chứng tỏ đẳng cấp của mình qua cái vây lớn cơ bắp. Ngược lại, em thích tung tăng bôi lội tự do trong miền đất được sống, yêu thương và giúp đỡ mọi loài. Phúc chung dòng, họa khác giống! 

Rồi một đêm đất tối trời mù, anh bỏ xứ Long Hựu nước mặn đồng chua đi giang hồ phiêu bạt. Em ở lại chốn quê chí thú mần ăn, sống cùng cái cực cái nghèo, bám đất giữ nước. 

Trong chốn giang hồ gió tanh mưa máu, anh thần phục loài Cá Ngựa sống biển khơi; nhận Cá Ngựa làm Sư phụ, tình nguyện làm thân khuyển mã hầu mong Sư phụ đoái thương truyền thụ bí kiếp thần thông, để mai kia mốt nọ qui cố hương múa gậy vườn hoang khoe tài trí hơn người, hô phong hoán vũ giựt le và mần cha thiên hạ. Cá Ngựa cũng chẳng phải tay tầm thường. Nó biết tỏng tòng tong lỗ đích cá bống kèo vây lớn lỗ đít mấy khía, biết tâm địa muốn gì; nhưng nó giả đò khù khờ không biết. Cái đó, người đời thường bảo: Người khôn ăn nói nửa chừng / Để cho thằng dại nửa mừng nửa lo. 

Cá bống kèo vây lớn mần hết cách kế tâm công đối với Sư phụ, nhưng chẳng nhằm nhò gì cái chuyện nhỏ như con thỏ; kể cả nhiều lần nhiều lượt mang vợ con, người thân hối lộ tình dục cho Sư phụ. 

Tiếng bà ngoại tằng hắng có vẻ tức tối, hỏi ông ngoại: 

- Bọn Cá Ngựa có phù phép gì ghê gớm, khiến anh cá bống kèo vây lớn nhà ta khiếp sợ phải quỵ lụy nhục nhã như vậy? 

Ông ngoại cười ngất: 

- Qua sông phải lụy lấy đò. Người cao vì ta cúi xuống. Ngựa - kể cả ngựa Xích Thố - còn chưa sợ, mắc mớ chi sợ Cá Ngựa? 

Ông ngoại ngưng một lát, rồi nói tiếp: 

- Có điều, đôi mắt Cá Ngựa nhô cao di động, thừa khả năng nhìn thấy kẻ thù hoặc con mồi mà không cần di chuyển. Với một cái vòi dài để mút con mồi nếu như nó muốn, một cái đuôi dài để giữ thăng bằng và bảo vệ mình khi gặp luồng nước dữ. Có lẽ, anh cá bống kèo vây lớn mê là mê cái chỗ nầy! 

Có tiếng hớp nước của bà ngoại và giọng trầm đầy ái ngại: 

- Nếu quả thực anh cá bống kèo vây lớn mê đôi mắt nhô cao di động, cái vòi và cái đuôi dài... chẳng hiểu anh có biết rằng, được những ngữ đó, Cá Ngựa trải qua một đời sống kỳ hoặc chẳng giống ai: Cá Ngựa cái đẻ trứng vào túi ấp của Cá Ngựa đực và Cá Ngựa đực ấp trứng từ hai đến ba tuần thì trứng nở con. Cá Ngựa con chui ra như Cá Ngựa đực đẻ. Đeo đuổi cái không thể sẽ rước họa vào thân, học cái không nên sẽ hại dòng tộc chủng loài. 

Rồi bà ngoại quả quyết: 

- Cá Ngựa hoặc Cá Bống Kèo, cá nào cũng là cá. Biết cá nào hơn cá nào mà tầm sư học đạo? Đã thân phận cá ắt im lặng và cá sẽ đưa đến hệ quả thắng thua. Thắng thua từ cá, thì có nghĩa lý gì trong cái man man trời đất chúng sinh? Người nợ chúng sinh, chớ chưa chắc chúng sinh nợ người! 

Sau một thời gian dài theo hầu hạ Cá Ngựa, bầy cá bống kèo vây lớn lần hồi tiêu hao gần như tuyệt sản. Cá Ngựa dạy luyện bùa chú thế nào chẳng rõ, thịt cá bống kèo vây lớn không còn thơm ngon như xưa, xương sống cứng đơ trong một thân thể to bè lạt nhách. 

Cũng là kèo, nhưng thiếu cột thì kèo kia thành vô dụng mà thôi! 

Câu chuyện mẹ kể đã dứt từ lâu, bầy con vẫn còn đấm chìm trong suy nghĩ giữa tiếng pháo gầm xa theo con nước lớn.

4. 

Tháng tư quê ngoại trời mưa sa giông 

Chiến tranh tự kết liễu. Các loài thủy sinh lục tục kéo nhau về quê cũ. Những tẻo, doi đất úng thủy bắt đầu mọc cây, đâm chồi non; tràn đầy hứa hẹn một cuộc sống mới. 

Cá bống kèo vây lớn lưa thưa và lết thếch bơi về Long Hựu, khác với ngày bỏ xứ ra đi rầm rầm rộ rộ, từng bầy quậy sóng chao bờ. Mẹ hiểu và thương tình cảnh, thường căn dặn các con nhường cơm xẻ áo và là rách đùm lá nát với các anh chị. Nhưng các anh chị cá bống kèo vây lớn không nghĩ như vậy, họ ỷ có phép thuật thần thông của Cá Ngựa và cộng với bản chất được làm vua thua làm giặc nên tranh giành, chiếm đoạt những nguồn sinh sống lâu đời của cá bóng kèo vây nhỏ. Sợ một ngày nào đó, vì lòng tham vô độ mà nồi da xáo thịt có thể xảy ra, mẹ nhường nhịn và dẫn bầy con về vàm kinh Nước Mặn sinh sống. 

Nhớ hôm ra đi, mẹ tần ngần dưới ánh nắng chiều phôi phai tràn mặt sông Rạch Cát, lòng mẹ hòa tan theo từng lọn đất phù sa và lón nước lợ vùng hạ khó nghèo. Mẹ nói với Trưởng lão cá bống kèo vây lớn, rằng: Được vì phi nghĩa càng cao, mất vì chính nghĩa càng sâu. Ngài nhớ lấy! 

Trong bầy con của mẹ, không phải đứa nào cũng đồng ý với mẹ nhịn nhục ra đi. Có đứa muốn một trận sống mái cho ra ngô ra khoai. Có đứa nói nó ít, ta nhiều và sợ chi cái lũ cá ngựa chống lưng bọn cá bống kèo vây lớn. Có đứa bậm trợn và bức xúc hơn: “Sao mình không cậy nhờ lực lượng cá thòi lòi, lươn, chình, chạch...hình thành liên minh chống bọn chúng, giữ lãnh địa sinh sống lâu đời”. Hiểu nỗi lòng của các con, mẹ nói: “Ích kỷ, lợi quyền gây thù hận, sẽ đau khổ và khó khăn khi hòa giải”. Rồi mẹ khuyên nhủ các con như khuyên nhủ chính mình: “Đừng để ngày sau thiên hạ ghi câu cõng rắn cắn gà nhà trong lịch sử cá bống kèo vây nhỏ”! 

Mọi chuyện tưởng rằng yên, nhưng lại không yên; rõ là do đức cạn trí nông và thấy một ly nhích đi một dặm của Trưởng lão cá bống kèo vây lớn, lần hồi đẩy giống nòi rơi vào đại họa diệt chủng. 

Thu tóm xong lãnh địa của cá bống kèo vây nhỏ, Trưởng lão trở thành lãnh chúa và tự cho mình có quyền năng vô hạn. Lão dối trá và khoát lác rằng: “Sư phụ cá ngựa có sức mạnh tình dục vô địch, còn lão và dòng tộc thì trong cơ thể chứa hàm lượng đạm tinh khôi thiên nhiên vô tận”. Lời nổ rân trời lan rất xa và đến tai con người. Gặp lúc gạo châu củi quế, kinh tế bao cấp khó khăn, con người ùn ùn đổ xô nhau truy tìm và đánh bắt cá ngựa ngâm rượu làm thuốc, bán cho những kẻ suy yếu cái đứng hàng thứ ba trong tứ khoái. Rồi rừng ngập mặn bị tàn phá, các loài thủy sản ven bờ cạn kiệt, các ao nhân tạo nuôi tôm sú mọc lên như nấm, con cá bống kèo bất luận vây lớn hoặc vây nhỏ đều vơi dần,vơi dần theo thói háo ăn sạch sành sanh của con người. Lớp ăn, lớp phá, của trời nào chịu thấu; nói chi đến của chùa! 

Về nương náo ở vàm kinh Nước Mặn riết rồi cũng quen nước quen cái, tàu ghe qua lại chạy rần rất suốt ngày đêm, mẹ con cá bống kèo vây nhỏ sống tạm ổn. Trong lúc đó, miền đất quê ngoại Long Hưụ bắt đầu khai hoang phục hóa, chuyển vụ nuôi trồng; Trưởng lão cùng dòng tộc cá bống kèo vây lớn bị người bắt giết gần hết và không còn đất dung thân. Mẹ cầm lòng chẳng đặng, bắn tin đến Trưởng lão: “Mẹ sẵn sàng đùm bọc, bởi nhiễu điều phủ lấy giá gương...”, bài học đầu đời mẹ từng thuộc khi mới lớn. Hôm trùng phùng với Trưởng lão ở doi đất bồi, mẹ lờ đi chuyện cũ không vui, mà chỉ nói: 

- Con vật nếu có ác, thì cùng lắm chỉ ác do bản năng; nhất thời, cấu xé ăn thị nhau rồi thôi. Con người ác, chẳng những ác do bản năng mà còn ác do trí khôn; không những ác nhất thời mà còn ác lâu dài, hỗ trợ bởi mưu ma chước quỷ. Người đối với người còn lạnh lùng vô cảm, huống chi đối với loài vật chúng ta. 

Trưởng lão không hiểu ý mẹ, ngạc nhiên hỏi: 

-Sao bà nói vậy? 

Mẹ đưa mắt nhìn lên chiếc cầu Vĩnh Cửu bắt qua kinh Nước Mặn, chậm rãi kể: 

- Rằm tháng giêng, nam thanh nữ tú đi chùa vui như hội. Lúc qua cầu kinh Nước Mặn, đứng lóng ngóng thế nào không biết, một em trợt chưn té xuống dòng kinh. Cả đám xúm lại đứng trên cầu chỉ chỏ la hét, không ai dám ra tay cứu vớt. Bỗng cụ già râu tóc bạc phơ, lao mình xuống dòng nước đang chảy xiết đẩy cô gái vào bờ. Mọi người có mặt hôm đó, đều ngưỡng mộ tấm lòng nghĩa hiệp của cụ. Riêng cụ thì cụ nói tỉnh rụi: “Qua chẳng can đởm cứu người, mấy đứa chen lấn coi cảnh chết đuối đã đẩy qua rớt xuống kinh; sợ sệt lạnh ót, qua chới với và tay quơ bậy quơ bạ nắm nhằm chưn cô gái lôi vào bờ!? Tình thiệt, qua nói thiệt vậy thôi! 

Chẳng biết cụ già kia nói thiệt hay nói cà rỡn, để giấu cái mặt dày tim đen con người trong đời sống thường ngày: Nỗi buồn của người nầy, lại là niềm vui của kẻ khác. Tiếng khóc của sự khổ đau mất mát, lại là trận cười hả hê được của. Con chim ngừng tiếng hót khi đồng loại gặp tai ương. Con người tiền thầy bỏ túi, mặc đồng loại đói cơm thiếu áo. Trưởng lão thấm thía cho cái nhân tình thế thái - mà thật ra, cái nhân tình thế thái nó tùy thuộc vào cái hình thái xã hội cũng nên. Khó nói lắm! Định mệnh chưa hẳn, mầu nhiệm trong tay Thiên Chúa chắc đâu? 

Trưởng lão hối hận và xấu hổ khi nghĩ đến việc bái Cá Ngựa ngoài biển khơi làm Sư phụ, mong sở hữu phép thuật để đè đầu cỡi cổ đồng loại, thực hiện mộng bá đồ vương. Xin lỗi, giờ thì nghĩ phận thua “cục cứt trôi sông lạc chợ”, ăn chực nằm nhờ doi đất vàm kinh Nước Mặn của bà mẹ cá bống kèo vây nhỏ. 

Mặt trời chiều đỏ ối như màu máu và sắp sụp xuống đất phía tây. 

Mẹ hối hả và thúc giục bầy con rã hàng chạy trốn cuộc tấn công tận diệt của con người trong đêm. Và, kể từ cái đêm hôm đó, loài cá bống kèo vây lớn, vây nhỏ đã tuyệt chủng ngay trên miền đất quê ngoại yêu dấu của mình!

5. 

Long Hựu bây giờ dẫu có bỏ công đi tìm đỏ con mắt, cũng không dễ gì gặp con cá bống kèo thiên nhiên. Ngần ấy năm thôi, con người tàn phá và xoay chuyển môi trường sinh thái biến đổi chóng mặt và ngợp thở. Cái ăn và thức uống thời hiện đại, đã khéo léo và len lõi từng bước thống lĩnh cái miệng của mỗi con người trong gia đình, nhất là những người trẻ. 

Giàu sang và bịnh tật, hai mặt đối lập trong một thể thống nhất: Thế lực và kim tiền. Kẻ ăn không hết, dễ đột quỵ và thường mang mầm mống bịnh nan y. Tưởng rằng nghịch lý, thật ra thuận lý. Ông bà từng dạy con cháu: Sướng miệng cực thân là vậy! Người nhẫn tâm tận diệt cá bống kèo vì cái ăn sướng miệng. Rồi cũng vì cái ăn sướng miệng mà thèm và nhớ cá bống kèo. Để thỏa mãn cái thèm và nhớ, người dùng kỹ thuật nuôi cá bống kèo. Phong trào nuôi cá bống kèo được tổ chức và tự phát rầm rộ các tỉnh ven biển đồng bằng sông Cửu Long từ Long An đến Cà Mau. Con người thay trời và thế thiên nhiên sản sinh, nuôi dưỡng cá bống kèo bằng công nghệ tiên tiến. Đã có bà mua bán cá bống kèo nuôi miệt Cần Đước tỏm tẻm học đòi nhại Kiều: Rằng hay thì thật là hay / Xem ra ngậm đáng, nuốt cay thế nào! 

Cá bống kèo nuôi thường tự sự nhau rằng: Tiền hiền thuở trước bị con người coi rẻ mạt, người giàu sang quyền thế có bao giờ chấm mút món cá bống kèo? Hạng dân cùng đinh, manh lệ, từng bị liệt vào hạng cá kèo. Dân nghèo đi coi hát, đi coi đá bóng...đi...tất tất đều bị liệt vào cái hạng cá kèo! Nghĩ tội cho ông bà ông vãi nhà kèo! Nay thì cuộc đổi đời đã khác, tụi mình được người giàu sang quyền thế tôn vinh Minh chủ đệ nhất thực trong cái rừng ẩm thực hồ lốn của con người. 

Nghiệt nỗi, cá bống kèo do con người nuôi thì mần sao sánh được sinh khí đất trời nuôi? Lòng người sao so đo được lòng càn khôn vũ trụ? Cá bống kèo ngoài thiên nhiên phải đến bảy, tám tháng tuổi trưởng thành. Cá bống kèo nuôi trong ao hồ chỉ cần khoảng hai tháng rưởi đến ba tháng, đã nằm gọn trong cái nồi lẩu nghi ngút khói chốn kinh thành. Con người cái chi cũng gấp gáp: Chơi gấp gáp, ăn gấp gáp, mánh mun xào chẻ gấp gáp... chỉ có làm thì tà tà như chim Đa Đa, đít bà xã xà xà! Điều cần biết để sống tốt thì họ ít biết, điều không nên biết thì họ biết rành rẽ trên mức rành rẽ ở đời. Như thịt cá bống kèo thơm và bổ dưỡng, giúp người đau yếu ăn lại sức. Nhớt bám thân cá bống kèo, chính là vị thuốc thần kỳ tăng cường tinh lực cho cái bản lĩnh của quý ông lẫn quý bà lạnh cảm. Xét cho cùng, câu ca dao dân gian ở Long Hựu từng khẳng định: Trăm con Cá Ngựa ngoài khơi / Không bằng cục nhớt bám nơi lưng Kèo. Nó cũng chỉ ra vì sao dân nhà quê nấu cá bống kèo để nguyên nhớt, chỉ hớt bọt khi nước sôi. Đồng thời, cá bống kèo để nguyên con khi nấu nướng, vì cắt khúc cá sẽ cứng không ngon. Đó là nói cá bống kèo thiên nhiên. Cá bống kèo nuôi bằng kỹ thuật công nghệ với thức ăn tăng trọng, thì hình dáng mang vẻ con cá bống kèo thứ thiệt, nhưng chất lượng chỉ có Diêm Vương thấu hiểu và Trung tâm Ung Bướu mới rõ nguồn cơn. 

Thói thường, quyền lực càng cao; của ăn của để thừa mứa trào họng, thì người ta càng run vì sợ đau, sợ bịnh, sợ chết...lưỡi lắc léo, miệng nói cứng, nhưng thâm tâm sợ đủ thứ sợ. Vì vậy, thường lui tới sư sãi, xây cất chùa chiền, đồng bóng bói toán, vái lạy ngày đêm và thực hiện mọi phương tiện biện minh cứu cánh trường sinh bất tử. Than ôi! Tần Thủy Hoàng không làm được, những kẻ hậu sinh sao cãi nổi số trời! 

Thời hiện đại, người quay về tìm ăn cá thiên nhiên mỗi ngày một nhiều - trong đó, có cá bống kèo - Cuộc tàn sát cá mẹ lẫn cá con: Già không bỏ, nhỏ không tha đang diễn ra gay gắt và ác liệt. Con cá hủn hĩn kho tộ, bầy cá ròng ròng kho tiêu...vốn thuộc người nghèo khi xưa; nay là những món đặc sản xác định đẳng cấp của kẻ ăn. Ai dám chắc rằng: Tiểu nhân hôm nay, ngày mai không là đại nhân?

6. 

Trưởng lão cá bống kèo vây lớn sống sót trong cái đêm truy sát hãi hùng đó, khác chi trời bắt sống để gậm nhấm sự hối lỗi có một thời dựa bọn Cá Ngựa phản bội giống nòi. Miền quê ngoại vẫn tồn tại, mặc thế sự thăng trầm dâu biển. Trưởng lão sống đơn độc trên vàm kinh Nước Mặn mà như sống trên đất khách. Mỗi khi ngửi mùi mắm cá tươi từ ghe thương hồ đổ bến đậu, Trưởng lão ngỡ mình gặp lại cố tri. Mẹ cá bống kèo vây nhỏ đã cho và dạy Trưởng lão lòng bao dung độ lượng, lấy yêu thương xóa bỏ hận thù. 

Từng cánh cò rạng đông đáp đồng, báo hiệu một ngày mới trên miền quê ngoại Long Hựu. Con cá bống kèo thiên nhiên tuyệt chủng vì con người và con người chết dần bởi con cá bống kèo nuôi. Quả báo chăng? Có thể lắm chớ! Nhiều đêm Trưởng lão ngộ ra rằng: 

Con người chém giết nhau từ cái ăn, phúc họa từ cái lỗ miệng! Biết mà vẫn phải...mới đau! 

CAO THỊ HOÀNG

2/2015

_________
* Ngày 16.12.1861 ( có sách ghi ngày 14.12.1861)
** Còn gọi Đồn Rạch Cốc, khởi công xây 1903 và khánh thành 1910)