PHẠM MẠNH TIẾN - Nhạc sĩ TRẦN DUY ĐỨC Một thoáng suy tư… “Khúc Mưa Sầu”

Từ dạo tôi chọn cái tựa đề "Một thoáng suy tư..." cho những gì mình viết, tôi cảm thấy mình đã chọn đúng. Đúng là những gì mình viết cũng chỉ là loáng thoáng, phơn phớt bên ngoài. Với kiến thức hạn hẹp, khả năng suy diễn hẳn phải là giới hạn... Tất cả những gì tôi dám viết cũng chỉ là "Một thoáng suy tư…" không hơn không kém. Hôm nay tôi muốn bày tỏ một vài cảm nghĩ riêng tư của mình về Nhạc sĩ Trần Duy Đức. Nếu bài viết có điều gì không đúng, xin được lượng thứ, vì tất cả cũng chỉ là một thoáng suy tư!

 
Trần Duy Đức by Hoàng Khai Nhan

Nhạc sĩ Trần Duy Đức có một dáng dấp khác người! Chiếc nón nỉ của ông. Bộ râu dài của ông. Đôi mắt của ông. Cái nhìn như cuốn trôi lòng người của ông. Giọng nói trầm ấm, ôn hòa của ông… Tất cả đã vẽ được một hình ảnh thật đặc biệt, một chữ ký riêng cho một Trần Duy Đức. Người ta sẽ khó quên được hình ảnh của ông sau một lần gặp, cũng như không quên được dòng nhạc của ông sau một lần nghe.

Trần Duy Đức là nhạc sĩ có tài phổ thơ thành nhạc. Ông viết cả hơn hai mươi ca khúc cho thi sĩ Du Tử Lê và đã được thi sĩ nhận xét là "… một trong rất ít nhạc sĩ, ăn ở được với thơ. Đầy đặn. Thủy chung. Hơn thế, anh còn cho thấy tấm lòng trân trọng của anh với thi ca - - Qua nỗ lực giữ lại nguyên văn từng chữ của bài thơ. Điều không phải nhạc sĩ nào cũng có thể làm được.”

Ông tâm đắc với lời thơ. Để rồi mượn lời thơ nói lên được điều mình muốn nói. Ông biến lời thơ thành lời ca của Trần Duy Đức. “Nếu có yêu tôi … thì hãy yêu tôi bây giờ … Đừng đợi ngày mai … đến lúc tôi qua đời… Đừng đợi ngày mai… đến khi tôi thành mây khói… Cát bụi làm sao mà biết mỉm cười?…”(Ngô Tịnh Yên). Tiếng nhạc quyện trong lời nhạc, vồn vã, dồn dập, mời mọc, giục giã… Lời nào của Ngô Tinh Yên hay lời nào của Trần Duy Đức. Lời nào đã lôi cuốn lòng người nghe, lời nào đã lôi cuốn lòng tôi…

Năm 2013, ngày 7 tháng 12, tôi đã lưỡng lự không biết mình có nên góp phần thổi kèn saxo chung vui trong chương trình “Chiều Nhạc Trần Duy Đức” tổ chức tại phòng sinh hoạt Người Việt hay không? Tôi biết khả năng rất giới hạn của mình, nhưng lời mời mọc và tiếng nhạc của Trần Duy Đức cứ mãi theo đuổi tôi… “Đừng đợi ngày mai …đến khi tôi phải ra đi… Ôi muộn làm sao… nói lời tạ ơn…” và tôi đang muốn nói lời tạ ơn cho những chân tình tôi đang có.

Đã có nhiều bài viết về nhạc Trần Duy Đức. Tôi không muốn viết về những dòng thơ phổ nhạc của ông nhưng tôi muốn viết đôi dòng về nhạc của Trần Duy Đức với cả lời lẫn nhạc. Tâm hồn của ông, con người của của ông, tiếng nhạc của ông, lời ca của riêng ông, đã làm tôi xúc động. Tôi xin được phép viết về ca khúc đầu tay của ông: “Khúc Mưa Sầu” (1972) giao điểm của tuổi trẻ của ông và của tôi và “Anh Đã Ngủ Yên Trên Quê Hương"(1976) giao điểm của sự mất mát to tát của quê hương.

Ngoài trời Cali, nắng vẫn ấm nhưng trong lòng tôi hình như đang có những giọt mưa gõ đều theo từng nốt nhạc của Trần Duy Đức. Mưa trên vùng cao nguyên như Dalat ngày nào, nhiều khi cứ rỉ rã kéo dài cả tuần lễ. Sầu buồn dai dẳng nối đuôi nhau, đuổi theo nhau tưởng chừng như không bao giờ dứt. Cái lành lạnh, cái ướt át tô đậm trên nỗi cô đơn của người lính trẻ. Năm tháng lặng lẽ, mòn mỏi rơi trên đôi vai của tuổi hai mươi. Chiến tranh, tương lai, gia đình, người yêu, hình ảnh của sự an bình hạnh phúc phải chăng chỉ là những giọt mưa rơi đọng “bọt bèo”. “Hình ảnh trong nhạc hay nhạc trong hình ảnh” nói như nhạc sĩ nhiếp ảnh gia Lê Văn Khoa thì Trần Duy Đức đã thành công trong việc vẽ cho tôi, chụp cho tôi hình ảnh của một ngày xưa thân ái.

Trần Duy Đức được giải thưởng về vẽ lúc nhỏ, ông chụp hình giỏi nên ông đã khéo léo đem được hình ảnh của ông vào được trong tiếng nhạc lời ca của ông. "Khúc Mưa Sầu": “Đơn giản, nguyên tác, lạ, tạo được ấn tượng cho người nghe, có sự sáng tạo, và có hồn…” . Sáu điểm mà tôi vẫn luôn thường tự nhủ mình nên có cho bất cứ một chủ đề nhiếp ảnh hay cho một nghệ thuật nào. Sự chọn lựa tiếng hát đặc biệt trẻ trung của Ngọc Lan thật thích hợp. Tiếng nhạc đệm có âm hưởng đàn koto Nhật Bản đã tạo cho những nét nhạc “Khúc Mưa Sầu” thêm lạ và cổ xưa. Hình ảnh nằm nghe, nhìn ngắm những giọt mưa thật đơn giản nhưng những “quạnh hiu” ray rứt trong “Khúc Mưa sầu” đã tạo được xúc cảm cho người nghe, những tâm sự thầm kín, thân phận của một tuổi trẻ trong thời chiến vắng tuơng lai...

"Nằm nghe ngày tháng rơi đều
Ngoài hiên mưa đọng bọt bèo Tình nằm trong nắm mộ rêu
Trở mình nghe những quạnh hiu
Ôi nằm nghe ngoài hiên giọt rớt bên thềm
Lặng yên ta gọi tình quên…"

Vâng, “Lặng yên ta gọi tình quên” và để rồi xin được gửi gắm đôi lời cho những biệt ly xa cách… Mưa vẫn rơi cho từng mảnh hồn rời, “hồn rời xa mãi ngàn khơi”. Từng nỗi sầu rung động tả tơi trong lòng người viễn xứ xa nhà. Từng bước chân, từng bước ưu phiền. Con đường xa, bước chân đã mỏi cho mối tình quên…

"Biệt ly gửi gắm đôi lời
Trời mưa ru mảnh hồn rời
Hồn rời xa mãi ngàn khơi
Sầu người viễn xứ tả tơi
Ôi ngày qua bàn chân nào đếm ưu phiền
Đường xa chân mỏi tình quên…"

Mây về đâu mà sao cứ mãi lang thang…để giọt sầu rơi tạo thành những "sầu khúc hoang mang". Trăm năm một kiếp làm người, sầu kia một kiếp chắc mãi cũng chưa tan … để rồi từng đêm "Từng đêm mưa nặng hồn mềm"...

"Mây về đâu? ngày qua ngày mãi lang thang
Giọt rơi sầu khúc hoang mang
Sầu rơi một kiếp chưa tan
Từng đêm mưa nặng hồn mềm."

“Mưa nặng hồn mềm”… rồi… “Ta về đâu?”… Những khắc khoải về tương lai của ngày xa xưa mở đầu trong điệp khúc nay như một lời tiên đoán cho một kiếp dài tha hương. Đã hơn nửa đời người phù du! “Ta về đâu?” mà ngày qua ngày vẫn mãi lao đao… Tất cả chỉ là những hư hao… Ngày qua ngày và đêm vẫn sâu… Khóc cho cuộc tình! Khóc cho thân phận! Thân phận mình! Thân phận quê hương! “Tình ơi thân phận hồn thâu”.

"Ta về đâu ngày qua ngày mãi lao đao
Phù du một thoáng hư hao
Nằm nghe ngày rớt đêm sâu
Tình ơi thân phận hồn thâu…

Cầm tay một cánh hoa tàn
Hồn xưa chưa trở về ngàn
Bàng hoàng nghe những giọt tan."

Đã hơn 40 năm qua… Mưa vẫn còn rơi trên thân phận quê hương tù đầy! Mưa vẫn còn rơi trong lòng người tha hương biệt xứ! Tiếng thở dài của người nhạc sĩ trẻ đã già theo năm tháng! “Khúc Mưa Sầu”… sầu mãi với thời gian!

“Gọi hồn ta tiếng thở than
Ôi về đâu hồn xưa một cánh hoa tàn!”
 

Nhạc sĩ TRẦN DUY ĐỨC

Một thoáng suy tư … “Anh Đã Ngủ Yên Trên Quê Hương” 

Chiến tranh tàn đã hơn 40 năm mà sao vành khăn tang vẫn còn phủ kín mây trời! Nắng quê hương còn đang chết rũ giữa cơn mưa. Mưa quê hương còn khóc cho bao linh hồn người chiến sĩ. Người chiến sĩ ngậm ngùi cay đắng cho bao hy sinh của đời mình. Của cha mình. Của mẹ mình. Của anh mình. Của chị mình. Của em mình. Của bạn bè mình. Và của những chiến sĩ vô danh…

“ … Hỡi người ơi tủi lòng …”

Trời Cali, nơi đất khách, người tha hương cũng đang khóc trong “Mặc Niệm Khúc” của Trần Duy Đức. Tiếng khóc như tiếng khóc ngày nào trong lòng người nhạc sĩ cảm nhận được, trên đường trở về, ngang qua nghĩa trang Quân Đội Biên Hòa, trong một chiều mưa gió tiêu điều... Người về từ chốn lao tù cải tạo đã không khóc cho mình, mà bật khóc cho những người nằm xuống…

“Ngoài trời vẫn còn mưa
Người nằm dưới mộ sâu
Ôi thiên thu phôi phai hình hài
Hỡi người ơi tủi lòng”

Người về sống trong tủi hận, còn anh đang ngủ yên một đời… Anh yên ngủ cô đơn bên "mộ xanh cỏ hoang". Còn tôi cũng đang cô đơn… Ngày qua ngày… Sống vật vã trên “quê hương xương khô mô gầy!"

“Bao năm tháng cô đơn nằm đây
Bên bia xanh ai qua từng ngày
Cơn mưa xuống nuôi xanh cỏ hoang
Trên quê hương xương khô mộ gầy
Đã ngủ yên một ngày
Anh đã ngủ yên một đời…”

Người trở về nơi chốn cũ sao thấy mình lạc lối giữa đường phố thân quen. Cửa nhà xưa sao nhìn quá xa lạ. Người về quay lại nhìn anh dưới mộ sâu mà lòng ngậm ngùi ôm một nỗi xót xa… Và ngoài trời vẫn còn mưa! "Hỡi người ơi tủi lòng!"

“Ngoài trời vẫn còn mưa
Người nằm dưới mộ sâu
Trong âm u thương thay phận người
Hỡi người ơi tủi lòng
Hỡi người ơi tủi lòng…”

Chiến tranh yên tiếng súng nhưng chẳng yên lòng người! Kẻ thua người thắng! Ai thắng ai thua để quê hương sao chưa thấy bóng an bình! “Tôi cứ ngỡ như mình nơi đất khách, lòng lạnh lùng trên mảnh đất quê hương! Vách tường hoang viên gạch đổ sau vườn… Bên vỉa hè ngượng ngập bóng văn minh! Giữa phồn hoa người dân lành tìm lối! Tiếng chuông chùa chẳng làm dịu nỗi đau!”. Ngày qua ngày… “Ánh bình minh chưa một lần rực rỡ! Bóng hoàng hôn đen tối ngập lối về!... Dòng thời gian trôi dài theo con nước! Quá khứ nào chẳng lại với người xưa!” Để mộng lành sớm tan vỡ!

“Anh có biết quê hương giờ đây
đang điêu linh tang thương từng ngày
Anh có biết anh em giờ đây
đang lao lung mang thân tù đầy
Sống lầm than nhọc nhằn
Ôi! Sống lầm than nhọc nhằn”

Ngoài trời mưa chưa kịp tạnh cho lòng người… “Buông chút tình theo khói thuốc bay cao!” Dẫu “Nỗi hờn căm” vẫn còn say men rượu! Dẫu “Nỗi hờn căm” vẫn còn say lòng người! Người về vẫn xin mau tạnh cơn mưa để lòng người mau nguôi ngoai hận sầu… “Hỡi người ơi tủi lòng”.

"Ngoài trời mưa chưa kịp tạnh
Người nằm im trong huyệt lạnh
Buổi chiều mưa chưa kịp tạnh
Lòng nào chưa nguôi hờn căm
Lạy trời cho mưa kịp tạnh
Để người vơi cơn hận sầu
Nguôi ngoai hận sầu…"

Ngoài trời vẫn còn mưa
Người nằm vẫn nằm đây
Nơi hoang vu u linh nghẹn ngào
Hỡi người ơi tủi lòng
Hỡi người ơi tủi lòng…"

Cuộc gặp gỡ nào rồi cũng có lúc chia taỵ. Kẻ ở người về! Kẻ ở nằm yên cô đơn trong huyệt lạnh… “Nơi hoang vu u linh ngẹn ngào…” Người về trong bâng khuâng “… Tôi đã khóc cho anh chiều nay / Ai sẽ khóc cho anh ngày mai… Và trong lời hát cuối của người nhạc sĩ, Trần Duy Đức chấp tay nguyện cầu cho dù niềm tin dẫu có phụ lòng người!

“Tôi đã khóc cho anh chiều nay
Trong cơn mưa mưa rơi lạnh đầy
Ai sẽ khóc cho anh ngày mai
Dâng hai tay tôi xin nguyện cầu
Dẫu niềm tin phụ người
Ôi! dẫu niềm tin phụ người”

Người trở về chốn cũ từ nơi lao tù cải tạo! Người trở về chốn cũ từ nơi đất khách quê người! Tâm trạng chung của kẻ thua cuộc vẫn là một! Một nỗi xót xa cay đắng và một niềm tin chung cho tương lai.

Người viết xin cảm ơn nhạc sĩ Trần Duy Đức đã viết dùm cho những ưu tư, cho cảm xúc của người viết. Cho tuổi trẻ 40 năm trước. Cho cảm xúc của kẻ thua cuộc 40 năm sau. Và một niềm tin chung cho tương lai… “dẫu niềm tin có phụ lòng người…”.

Người viết xin được mượn lại thêm một lần nữa những “…Cảm nghĩ của một ngày về…” của mình để thay cho lời kết:

“Ta còn say men ruợu say tình lỡ
Tiếng tàu xưa còn vọng bóng sân ga
Mầu cờ vàng chẳng còn tung cánh gió
Cầu Hiền Lương nước chảy vẫn đôi dòng...” 

Chẳng lẽ cơn mưa… mưa mãi chẳng ngừng!
 

mtst Phạm Mạnh Tiến,
Santa Rosa, Calif. tháng 04/2016.