NGUYỄN ĐĂNG KHOA - Có thằng Cuội già ôm một mối mơ...

"Mười lăm tháng Tám trời cho

Một ông trăng sáng thật to

Các em thích cười muốn lên cung trăng

Cứ hỏi ông Trời cho mượn cái thang..."

(Thằng Cuội - Lê Thương)

Có một ngày mà mọi người, không riêng gì trẻ nít, đều được ông Trời sòng phẳng cho mượn cái thang như thế, mỗi người một cái để leo qua những sợi tóc mai, tìm về một thảo nguyên tuổi nhỏ. Về mà khều bóng đêm ngồi dậy, hát cho nghe câu chuyện thằng Cuội của nhạc sĩ Lê Thương. Mười lăm tháng Tám hàng năm...

Cố nhạc sĩ Lê Thương (1914–1996) sinh thời đã một tay dựng tạo những công trình tinh tế như những đoản khúc Bản đàn xuân hay Thu trên Đảo Kinh Châu, mà đồ sộ và hùng vĩ nhất phải kể đến 3 bài Trường ca Hòn Vọng Phu. Nhưng, ca khúc có sức sống mãnh liệt nhất của ông, được hàng chục triệu người Việt Nam hát đi hát lại mỗi Trung Thu, mà lần nào cũng mới mẻ, đó là bản Thằng Cuội. Nói đến dòng nhạc dành cho thiếu nhi, nếu chỉ khen riêng mình Thằng Cuội, thì các bản nhạc hay và đậm đà màu dân tộc khác của Lê Thương như Con mèo trèo cây cau hay Ông Nỉnh, Ông Nang...sẽ phân bì. Nhưng, định mệnh của Thằng Cuội quả tình là rất khác, tôi nghĩ rằng nó sẽ vĩnh viễn nằm lại, cho đến khi người Việt Nam còn biết nhìn lên cung trăng mà hát, tháng Tám hàng năm.

Tôi nhớ cái nóng nóng của sáp đèn cầy gãy rớt xuống tay, cái hít hà nhăn mặt lòi răng sún, những ngọn lửa có đôi mắt hiền lành nấp trong những lồng đèn gà trống, rồng bay. Những tiểu đoàn thiếu nhi rồng rắn len lỏi qua những khu xóm nhỏ. Có thằng quậy chơi thổi tắt lửa trong lồng đèn cô bạn xinh xinh. Con nhỏ khóc. Thằng quậy lúng ta lúng túng đền cho cái lồng đèn của chính nó. Ngẩn tò te...Ông trăng cười, chắc chắn là cười hiền hậu.

Đây là bài hát dành cho ấu thơ, cho nên những ca từ trong bài hát rất gần gũi. Nhưng, không vì thế mà giai điệu kém đi phần tinh tế, lời hát mất đi tính trường nghĩa. Ở những người nhạc sĩ lớn, họ có khả năng mang những điều trời cao nói, gói vào một câu hát nhẹ bẫng. Hãy nghe đoạn Lê Thương nhân cách hóa ánh sáng tài tình và tinh tế như thể nào:

"Sáng rơi xuống đồi

Sáng leo lên cây

Sáng mỏi chân rồi

Sáng ngồi xuống đây..."

Ông phả vào ánh sáng một tuổi thơ biết đi đứng, chạy nhảy. Điều này, năm ba tuổi, tôi có hát lẩm bẩm theo, nhưng tôi không hiểu được. Mãi gần ba mươi tuổi, tôi mới mơ màng thấy thứ ánh sáng nhỏ bé ấy nó lung linh như thế nào.

Một lời hát khác, còn bé tôi có nghe, mà thời nay, ít thấy ai hát lại (có lẽ chúng hơi buồn bã hay chăng?) :

"Có con dế mèn

suốt trong đêm thâu

Hát xẩm không tiền

Nên nghèo xác xơ..."

Đó là lúc thằng bé con ngày nào giờ lại biết thương cho phận ca nhân, phận văn chương, những con dế hát xẩm, những tiếng hát biết có ai nghe, biết ai đồng vọng?

Và câu chuyện về thằng Cuội già, ôm một mối mơ chắc chắn sẽ được kể lại trong nhiều gia đình, trong nhiều thiên niên kỷ nữa, nếu loài người biết cách nuôi nấng một thế giới đại đồng.

Nguyễn Đăng Khoa