Mùa thu và thơ mới ở đường baker, costa mesa cũ
dấu trong ký ức âm u
cành sương tháng chín. mưa mù tháng giêng.
hồn cây phong úa truy tầm
dấu chân. nghìn dặm. lá mừng. thôi nôi
vàng sau lưng. vàng ghế ngồi
mùa em. thu tím. rừng tôi phía nào?
giữa hiu quạnh. tôi cúi chào
trăm năm đã thẹn. vực sâu đã gần
biển cùng sóng sớm ly thân
cánh chim thương tích. buồn khăn áo người
mùi hương cuối. kỷ niệm vùi
ngón tay sinh tử. mấy đời ổ qua
mùa thu góc phố. Baker
hỏi sông núi cũ sao chưa trở về?
10-90
Vì tò mò muốn biết ca khúc “Lệ Buồn Nhớ Mi” được nhạc sĩ Đăng Khánh lắp ghép như thể nào, nên sáng chủ nhật vừa rồi, chúng tôi có ghé Tự Lực mua tập tùy bút “Xương, Thịt Đời Sau, Máu Rất Buồn” của nhà thơ Du Tử Lê về đọc.
Trước hết, chúng ta thử đọc lại nguyên bản bài thơ “Mùa Thu và Thơ Mới ở Đường Baker, Costa Mesa, Cũ,” xem sao.
1.dấu trong ký ức âm u
cành sương tháng chín. Mưa mù tháng giêng
2. hồn cây phong úa truy tầm
dấu chân. Nghìn dặm. Lá mừng thôi nôi
3. vàng sau lưng. Vàng ghế ngồi
Mùa em. Thu tím. Rừng tôi phía nào?
4. giữa quạnh hiu. Tôi cúi chào
trăm năm đã thẹn. Vực sâu đã gần
5. biển cùng sóng sớm ly thân
cánh chim thương tích. Buồn khăn áo người
6. mùi hương cũ. Kỷ niệm vùi
ngón tay sinh tử. Mấy đời ổ qua
7. mùa thu góc phố Baker
hỏi sông, núi cũ sao chưa trở về?
Là loại thơ lục bát với nhịp tiết khác thường như: (2/2/2-4/4), (2/2/2-2/2/4), (3/3-2/2/4), (3/3-4/4), (2/2/2-2/6), nhưng nhờ vậy nó lại rất gần với tiết tấu cần có để thay đổi trong một ca khúc, nên nhạc sĩ Đăng Khánh đã chọn nó chăng?
Bốn câu thơ sau cũng của nhà thơ Du Tử Lê.
1.Ta đã đợi em từ hạt bụi
2. Mai về nhớ lấy dấu chân xưa
3. Bàn chân nhớ đất còn khô nẻ
4. Môi nhớ tàn phai lệ nhớ mi
2.
Bản nhạc “Lệ Buồn Nhớ Mi” có cấu trúc là A/B/B’/A
Dựa theo cung chủ Ebm, do ca sĩ Tuấn Ngọc trình bày, ta thử lần mò từng bước xem trình tự hình thành giai điệu (chưa bàn đến hòa âm) của ca khúc “LBNM” ra sao (chữ nghiêng là của nhà thơ DTL, chữ thẳng là của nhạc sĩ ĐK).
Trong 3 nốt của hợp âm Ebm (mib-solb-sib), ông đã chọn nốt (sib), cũng là nốt thấp nhất của bản nhạc, khởi đi với chữ (Cành) cho ta câu nhạc đầu tiên của Đoạn A:
1.Cành sương tháng chín/ ký ức âm u/ mưa mù tháng giêng. (chữ “mù” với nốt cảm âm” rê bình” xác định cho ta biết ông dùng âm giai thứ của tây phương).
Câu nhạc thứ hai khắc họa lại toàn bộ câu một, chỉ khác 2 nốt trên chữ “giêng” và “trời” nhưng hợp âm đều qui về bậc V/Bb7. (nét nhạc chỉ khai triển trong một quãng 8, từ nốt sib thấp lên tới Sib cao dòng 3 của khuông nhạc.)
2. Hồn cây phong úa/ đâu nắng hôm xưa/ mưa buồn cuối trời.
C âu nhạc thứ ba chuẩn bị cho cao trào, chỉ cho vươn tới nốt Mib khe số 4 của khuông nhạc. (khai triển với 5 nốt từ Lab tới Mib và nét nhạc đã chuyển qua bậc IV thứ/Abm.)
3. Dấu chân nghìn dặm/ vàng sau lưng/ vàng đôi môi.
C âu nhạc thứ tư đã chạm tới đỉnh của cao trào, cho phóng tới nốt Solb cao buốt óc, neo bên trên dòng 5 của khuông nhạc. (khai triển với 6 nốt từ Sib tới Solb cao và nét nhạc đã ổn định để trở về cung chủ Ebm.)
4. mùa em thu tím/ giữa quạnh hiu tôi cúi chào/ giữa quạnh hiu tôi cúi chào.
Đoạn B, câu nhạc đầu đã qua thức trưởng và chỉ chuyển thoáng qua bậc IV trưởng (Eb/Ab).
1.Trăm năm đã thẹn/ biển sóng vực sâu
Câu nhạc thứ hai đã trở về lại thức thứ ở bậc IV( Abm) và tạm dừng ở bậc V.
2. bầy chim thương tích/ buồn khăn áo người
Đoạn B’ câu nhạc thứ nhất chỉ qua thức trưởng cho vế đầu, vế sau đã vội vã về lại ngay thức thứ ở bậc IV (Abm).
1.Trăm năm vẫn đợi/ môi nhớ tàn phai
C âu nhạc thứ hai tiếp tục ổn định để trở về cung chủ Ebm.
2. bàn chân nhớ đất/ lệ buồn nhớ mi
Đ oạn A cuối, lặp lại toàn bộ nét nhạc của Đoạn A đầu bài.
1.Rừng mưa tháng chín/ môi tóc em đâu/ nỗi buồn sớm mai
2.Mùi hương đã chết/ dấu tích năm xưa/ môi lạnh tiếng cười
3. nhớ em hạt bụi/ đời hư vô/ còn tương tư
4. hỏi sông núi cũ/ giữa mùa thu em nhớ gì?/ giữa mùa thu em nhớ gì?
Tuy kết thúc ổn định ở cung chủ nhưng lời ca lại ở thể hỏi “giữa mùa thu em nhớ gì?/ giữa mùa thu em nhớ gì?” nên ta có cảm giác như chơi vơi chới với…chỉ có tiếng gọi réo vang đẩy đi một cách vô vọng, không cùng, không cùng …
3.
Được xếp vào loại Ca Khúc Nghệ Thuật nên nó đòi hỏi nghệ sĩ trình diễn cũng phải có một trình độ vững chãi về chuyên môn nhất định nào đó như:
-B
Một bên thì muốn hiểu theo một cách dung hòa: “thơ phổ nhạc” hay “nhạc phổ thơ” cũng chỉ là hai cách nói, còn ý nghĩa thì giống nhau, đại khái đó là bài thơ được các nhạc sĩ phổ nhạc, hay được các nhạc sĩ đưa phần nhạc vào bài thơ đó, thế thôi?
Còn một phía thì muốn rõ ràng hơn, tuy họ cũng biết là hơi khó để sắp xếp chúng vào loại nào, thì may quá trên trang nhà lại đang có hai khuynh hướng khá rõ nét và dễ nhận ra.
Nhưng cũng phải chờ nghe đến bài thứ ba “Buổi Trưa Em Về” của các em, rồi nghe đi nghe lại đến thuộc bài “Lệ Buồn Nhớ Mi” của nhạc sĩ Đăng Khánh, cá nhân chúng tôi mới dám nói lên suy nghĩ của mình, đúng hơn thì nói dùm cho cả mấy người bạn kia nữa.
-Nhạc phổ Thơ: Từ một bài thơ đẹp hoàn chỉnh, có cấu trúc gần giống như bên nhạc, đã tạo cảm xúc cho nhạc sĩ đưa phần nhạc của mình vào, và cố gắng giữ trọn vẹn bài thơ đến từng câu từng chữ.
Vậy cả ba bài “Hỏi Người Đi Suốt Kiếp, Hẹn Hò Với Chia Ly, và Buổi Trưa Em Về” đều thuộc loại này. Lợi điểm là an toàn về ca từ, các dấu trong tiếng Việt như Sắc,Huyền Hỏi, Ngã, Nặng được thể hiện rõ ràng như đọc, làm hài lòng nhà thơ. Còn nhược điểm là phải lệ thuộc, không phát triển theo ý nhạc độc lập của mình được.
-Thơ phổ Nhạc: Lấy ý từ một cuốn tiểu thuyết, một tập truyện dài, một bài tuỳ bút, từ nhiều bài thơ gom lại, từ một bài thơ quá dài, từ một bài thơ quá ngắn…Lợi điểm là được tự do phát triển nét nhạc một cách độc lập theo ý mình. Còn nhược điểm thì không thể biết được nhà văn hay nhà thơ hài lòng đến mức độ nào?
Nhờ đã có đọc và lưu giữ lại bài viết của nhà thơ Du Tử Lê đăng trên nhật báo Người Việt, tháng hai năm 2012, ghi tóm tắt từ một cuộc trao đổi giữa ông và nhạc sĩ Đăng Khánh với tựa đề: “Quan niệm của nhạc sĩ Đăng Khánh về thơ phổ nhạc”.
Và mới đây, nhờ mua thêm tập tùy bút “xương, thịt đời sau, máu rất buồn” cũng của nhà thơ Du Tử Lê, mà trong đó bài viết trên đã được bổ sung thêm khá nhiều chi tiết hữu ích, giá trị.
Nên dựa vào đó, chúng tôi đã dễ dàng hơn khi muốn nói đến bài thơ phổ nhạc “Lệ Buồn Nhớ Mi” của nhạc sĩ Đăng Khánh, hiện đang được phát trên trang nhà.
Vậy nếu chưa có tập tuỳ bút trên của nhà thơ Du Tử Lê, mà chỉ vừa nghe ca sĩ Tuấn Ngọc hát bài “Lệ Buồn Nhớ Mi” vừa xem bài thơ nguyên trạng “Mùa Thu và Thơ Mới ở Đường Baker, Costa Mesa, Cũ,” thì ta sẽ dễ bị rối mù, sẽ không biết khởi sự cũng như nối kết dòng ca tiếp tục từ chỗ nào?
Ta đã đợi em từ hạt bụi
Mai về nhớ lấy dấu chân xưa
Bàn chân nhớ đất còn khô nẻ
Môi nhớ tàn phai lệ nhớ mi
Bốn câu thơ trên cũng của nhà thơ Du Tử Lê, được nhạc sĩ Đăng Khánh ghép chung lại, và cộng thêm ý tưởng của ông để có ca từ mới cho bài “Lệ Buồn Nhớ Mi”, xin ghi xuống dưới đây để quý độc gỉa tiện đối chiếu (chữ nghiêng là của hai bài thơ ghép lại, chữ thẳng là của nhạc sĩ Đăng Khánh.).
Cành sương tháng chín
ký ức âm u
mưa mù tháng giêng
Hồn cây phong úa
đâu nắng hôm xưa
mưa buồn cuối trời
Dấu chân nghìn dặm
vàng sau lưng
vàng đôi môi
giữa quạnh hiu tôi cúi chào
giữa quạnh hiu tôi cúi chào
Trăm năm đã thẹn
biển sóng vực sâu
bầy chim thương tích
buồn khăn áo người
Trăm năm vẫn đợi
môi nhớ tàn phai
bàn chân nhớ đất
lệ buồn nhớ mi
Rừng mưa tháng chín
môi tóc em đâu
nỗi buồn sớm mai
Mùi hương đã chết
dấu tích năm xưa
môi lạnh tiếng cười
nhớ em
hạt bụi
đời hư vô
còn tương tư
hỏi sông núi cũ
giữa mùa thu em nhớ gì?
giữa mùa thu em nhớ gì?
Chúng tôi cố gắng trình bày đầy đủ những chi tiết trên hầu giúp quý độc gỉa khi có dịp nghe lại ca khúc “Lệ Buồn Nhớ Mi” sẽ được thưởng thức trọn vẹn hơn với một dòng ca trôi chảy liền mạch, và cũn