ĐOÀN HUY GIAO - Da vàng ơi!

Tôi có lý để trích câu này, của Borges

Chúng tôi đều là những người ra đi. Đám mây

dày nhiều lớp buổi chiều tà

là hình ảnh của chúng ta.

Đối với tôi, cái tên Da Vàng cũng như tên Sơn Chà bao giờ cũng là hiện thân của mây trắng. Mây trắng của đời tôi. Cái tên Sơn Chà thì do tiền nhân đặt, có hơi hớm một địa chí Chiêm thành. Hóa ra, sau này tôi mới biết là Chiêm thật. Nó có tên là Chiêm Động Trà Na Sơn, mà Ô Châu Cận Lục không thấy ghi. Tại chân núi nhiều mây gió nầy tôi đã có những năm tháng rung cảm đầy sung mãn.

Còn Da Vàng là tên một cơ sở ấn loát, lấy theo một danh từ thời thượng bậc nhất ở Miền Nam mà thời cuộc lúc bấy giờ đủ để thức tỉnh người có tấm lòng nhận ra số phận thật đau đớn của dân tộc mình, Nói là cơ sở ấn loát, nhưng thật ra nó trở thành danh xưng là nhà xuất bản Da Vàng mà giới văn nghệ thời đó trìu mến nhắc nhớ đến nó.

Ông chủ nhà in Da Vàng, anh Hoàng Khanh là bà đỡ mát tay, hào phóng hổ trợ cho những tác phẩm đầu đời của người cầm bút ở Đà Nẵng, một đô thị đang là tâm điểm của thời chiến.

Tập thơ Cho Con Vật Hai Chân của tôi là cuốn sách in đầu tiên của Da Vàng, giữa tháng 9/1969. Bản thảo do Ủy Ban Kiểm Duyệt Vùng I Chiến thuật cấp phép. Người ký giấy phép là ông Nguyễn Ân trưởng ban, cau có trao lại bản duyệt da beo gần 1/4 số câu chữ trong tập thơ bị gạch bỏ vì “nội dung nhạy cảm” và ông nhắc tôi phải nộp lưu chiểu trước khi sách phát hành. Lúc đầu anh Hoàng Khanh có hơi lo lo, vì nhà in mới thành lập, lại nằm đối diện trước Ủy Ban Kiểm Duyệt, cùng đường Nguyễn Du, gần bờ sông Hàn. Nên anh nói khẻ ông muốn in kiểu gì cũng được, nhưng tuyệt đối phải in đúng với bản đã duyệt để tránh “làm khó“ cho Da Vàng. Tôi làm đúng theo yêu cầu. Nhưng trong sách có một phụ bản Hồ Đắc Ngọc vẽ một người bị còng tay, lưỡi lê cứa cổ đầm đìa máu, tôi lại không kèm theo bản kiểm duyệt nên Hoàng Khanh ngại. Nhưng rồi mọi chuyện cũng qua đi. Sách in xong, Hoàng Khanh giữ lại hai cuốn nói tôi ký tặng Da Vàng, rồi cười cười bảo đứa con tinh thần của ông bị thương tật nhiều như thế này mà ông dám chịu chơi cho nó ra đời, thì tôi cũng xin chỉ lấy tiền giấy in thôi. Được chưa?

Hoàng Khanh luôn là như vậy. Bao giờ cũng từ tốn, quyết đoán nhẹ nhàng.

Nối dây theo Cho Con Vật Hai Chân của tôi là các tác giả khác ngay sau đó, Trong Cơn Thao Thức của anh Thiếu Khanh, Thơ Của Người Giang Hồ của anh Nguyễn Đông Giang… và nhiều người khác nữa, đã xác tín thêm “mác chịu chơi” của anh Hoàng Khanh trong giới cầm bút.

Như trên tôi đã nói đến hiện thân mây trắng dành cho Da Vàng, là vì nó đã rơi đúng vào tâm thức đáng nhớ nhất của tôi trong trò chơi văn chương đầu đời. Dấu ấn đó tồn tại trong tôi một cách bền chặt, phóng khoáng, nhắc nhớ cho tôi mỗi khi ngước nhìn lên bầu trời. Độ lượng. Trong trẻo. Thậm chí còn lâng lâng trong tôi cái mùi mực in và bản kẽm Cliché Dầu để in phụ bản mà tôi “phá tán” không ít giấy mực in đi in lại của Da Vàng. Và vô tình cái mùi mực in typô đầu đời đáng nhớ đó vận vào nghiệp chướng in ấn của tôi kéo dài đến đầu năm “bảy lăm.”

Một chiều 30 Tết cách đây mấy năm, ngồi cà phê với anh Đặng Tiến bên bờ sông Hàn, trên một căn gác lửng nhìn qua mây Sơn Chà. Trong dải mây trắng chiều cuối năm đó là bao nhiêu chuyện không đầu đủa, lòng vòng đông tây kim cổ rồi cũng quay về Đà Thành. Và bất ngờ là tới lượt nhân vật Hoàng Khanh mà anh Tiến biết khá rõ gia thế sang cả từ hai phía nội ngoại nhà anh Khanh. Cụ Huỳnh Nhâm thân sinh anh cùng bằng vai phải lứa với thân sinh anh Đặng Tiến và nhiều nhân sĩ khác. Bản thân cụ cũng từng là nhân vật trọng yếu về kinh tài cho Xứ Ủy Trung kỳ. Nhưng thôi, nếu còn sống, tôi chắc anh Hoàng Khanh cũng không muốn nhắc lại những chuyện như vậy, sau bao nhiêu giá trị bị đảo lộn thời hậu chiến.

Một lần, trong những năm cầm cự bo bo xì dầu rau muốn luộc anh Hoàng Khanh có nhắn tôi đến xem dùm mấy món cổ vật bằng đồng, gốc Ấn Độ thì tôi bất ngờ gặp họa sĩ Lê Văn Tài vừa mang bức sơn dầu chân dụng Nguyễn Trãi đến.

Bức tranh rất đep. Hoàng Khanh nháy tôi, nói khẻ: Tôi mua đấy. Được chưa? Tôi bụm miệng cười, nghĩ bụng đói chết cha còn được với không được? Hôm đó, thế nào lại đúng cái ngày báo Nhân Dân in ảnh cụ Dương Khuê mà dõng dạc ghi là cụ Nguyễn Trãi, cho thiên hạ được một trận cười.

Tôi viết những dòng “lăng quăn” trên đây sau một buổi sáng cùng ngồi cà phê với Huỳnh Lê Nhật Tấn, con trai anh chị Hoàng Khanh. Quán ngồi là đúng vào chỗ bên góc đường Lê Đình Dương - Cô Giang, gần ngôi nhà cũ anh chị, cũng là nơi cách đây 65 năm (1958) có thằng nhỏ chăn bò, chân còn dính bùn xa mú trong Quảng Ngãi được thầy Phượng (anh ruột nhà thơ Hà Nguyên Thạch) đèo cho đi Đà Nẵng chơi.Thằng nhỏ là tôi ngày đó đứng ngó trân trân ngôi trường Sao Mai hai tầng như thể Amstrong vừa đặt chân xuống mặt trăng. Cũng là cái cảm giác ngỡ ngàng đó khi Tấn đem theo tặng tôi cuốn Vết Căn Nguyên, vựng tập tranh bề thế, một thế giới hình sắc u ẩn mê sảng được sáng tác theo một loại tranh phi thương mãi như chữ anh Đặng Tiến nhiệt lòng viết trong lời nói đầu cho tác phẩm mỹ thuật của Huỳnh Lê Nhật Tấn.

Anh linh anh Hoàng Khanh ơi, cậu con trai anh đang cho tôi thêm một ráng mây vàng nữa để tôi có cơ hội nhìn lên bầu trời xanh. Để tôi mơ tưởng đến cái gì không phải là cái thế giới còn nhiều so le này.

Đoàn Huy Giao