PHẠM CHU SA - Tản mạn về thơ hay phổ nhạc “NGƯỜI ĐI QUA ĐỜI TÔI”

Cơn mưa bất chợt đến mang theo nỗi buồn vô cớ. Nỗi buồn chầm chậm len vào tim vào phổi rồi thoát ra thành hơi thở nóng hòa nhịp tiếng mưa rơi. Tiếng hát Thái Thanh vút lên, dội lại những hình bóng nhập nhòa kỷ niệm. Những hình bóng cũ, những hò hẹn xưa. Ngày mưa tháng nắng theo nhau qua những hàng cây xanh lá mới đến khi lá buồn bã lìa cành. Yêu nhau, xa nhau một ngày tưởng chừng năm dài hiu hắt, vắng nhau một buổi ngỡ đã suốt mùa đếm lá vàng rơi... Có bao giờ nghĩ sẽ xa nhau, thế mà xa nhau thật. Ai đã từng yêu, từng mơ mộng về một tình yêu thánh hóa, nhưng khi cuộc tình qua đi, người tình bỏ đi, để ta lơ ngơ giữa trần gian buồn bã này với bàn tay mềm khói sương. Cơn mưa chợt về khi lòng anh hiu hắt mang hình ảnh một mùa đông sầu của quá khứ.

Chiều đông sầu. Mưa mù. Gió lộng. Nằm co ro nghe từng giọt mưa buồn bã giăng kín không gian. Mưa trỗi nhạc sầu như nhịp chân xa hút của người tình đã bỏ quên sau lưng kỷ niệm. Tiếng hát Thái Thanh ngân dài lời tình buồn của Trần Dạ Từ trong âm điệu cuốn hút hồn người lên chót vót “ sầu âm đô thứ ” của Phạm Đình Chương. Bài hát như tiếng thở dài của gió đông não ruột. Một nuối tiếc khôn nguôi, hờn trách, kể lể. Người đi qua đời tôi, trong những chiều đông sầu. Tiếng dội tê buốt còn vọng lại ngập hồn. Và đất trời cũng đồng lõa mang gió mưa về vây bủa. Mưa mù lên mấy vai. Gió mù lên mấy trời. Đi qua và không ngoái nhìn lại. Hình bóng người nhòe nhoẹt trong mưa mù lên mấy vai. Tôi còn lại gì ngoài nỗi lòng rét mướt?

Chiều đông sầu nằm nghe mưa hòa lẫn tiếng hát. Tiếng hát đem kỷ niệm về trải khắp không gian. Ai không qua thời tuổi trẻ coi đời như bóng mây. Đó là tuổi của những cơn điên dại đầu đời, những thành phố xa lạ, những tháng ngày không tên, những dừng chân không hẹn trước. Chiều đông sầu hay thu vàng dấu chân vẫn là hình ảnh của quá khứ, của kỷ niệm. Không gian êm đềm của thu vàng dấu chân hò hẹn và thời gian rét buốt của đông sầu chia cách. Cuộc tình đẹp là cuộc tình chia xa, có phải? Và bây giờ tiếng hát như sợi khói muộn phiền bay tản mạn trong hồn chết lịm: Ôi “những melodies đau đớn”.

Bàn tay mềm khói sương. Tiếng hát phi thời gian kia cũng làm mềm tim người nghe như sương khói. Lời ca đẩy ta rơi hẫng, lửng lơ giữa một vùng khói sương rét mướt. Tiếng hát nào hơ nóng. Hơ nóng một cuộc tình đã xa như dĩ vãng nhưng gần gũi như hơi - thở - khói - sương. Một bức tranh mờ ảo dưới làn sương chiều. Dấu chân người đọng lại tiếng dội thảng thốt buốt nhức bất ngờ.

“Vàng xưa đầy dấu chân / Đen lối vùng lãng quên…”

Tình yêu trở thành cái bóng chập chờn bao quanh người đứng nhìn lại kỷ niệm. Thơ Trần Dạ Từ đã là một tiếng thở dài bi thiết. Nhạc sầu của Phạm Đình Chương đẩy tiếng vọng đó vượt lên thành tiếng xoáy lốc giữa chín tầng cao ngất mây đùn gió tạt. Và linh hồn dài tiếng ru của phi lao, của đường về nghĩa trang buồn thảm, của mộ phần tối đen.

Còn lại gì? Câu hỏi chợt đánh thức người tình ở lại như tiếng sấm vang dội đất trời giữa một đêm đông mù mịt. Đó có phải là tiếng gọi từ cõi ngoài nào xa lắc. Chạy vòng về quá khứ tôi bắt gặp tôi năm mười chín tuổi, ngày lủi thủi đi về căn phòng quạnh quẽ bên những ngôi mộ cổ hoang phế. Những chiều mưa, nước ngập quá gối, bì bõm trở về nghe như có tiếng thở dài trong mưa gió vọng từ những ngôi mộ kia (mà tôi vẫn nghĩ, một cách lãng mạn, là họ bỏ đi để đến cái cõi nào đó từ nguyên nhân những cuộc tình đổ vỡ.) “Nghe những lời linh hồn… Trên mộ phần tối đen”. Đó có phải là nỗi chết êm đềm? Chết là một biểu tượng thiết tha của rời bỏ, chia lìa tự một thân yêu. “Êm ái lòng hối tiếc”. Thơ Trần Dạ Từ của “Thuở làm thơ yêu em”- nói chung và bài “Thơ cũ của nàng” (tức Người đi qua đời tôi) nói riêng, đã là một nhắc nhở êm ái cái thuở ban đầu mật ngọt; thuở biết buồn khi nghe một nốt nhạc trầm, khi đọc một câu thơ ướt… Và với nhạc Phạm Đình Chương âm thanh bật lên rướm máu. Ôi trái tim tưởng đã khô khi lá chết nhưng thật ra vẫn âm ỉ nhựa sống của sương đêm và trăng lạnh. 

Người tình đã quay mặt, anh còn hỏi có nhớ gì không. Ôi hàng muôn ngàn cuộc tình đổ vỡ vẫn mang dáng dấp và âm điệu ấy nhưng là những lập lại mới mẻ. Rất mới. “Người đi qua đời tôi / Không nhớ gì sao người?” Hỏi, với một hờn lẫy. Hờn lẫy của tuyệt vọng, của bám víu vào hư không. Không cần - hay biết chắc không được trả lời. Vì còn đâu nữa, nụ cười, tiếng nói, dáng hình vừa thoáng qua mất hút vào sương khói phũ phàng. Biết, nhưng vẫn cứ muốn nhắc lời một lời vô vọng, cũ càng. Đường xưa đầy lá úa, vàng xưa đầy dấu chân. Đó là thảng thốt cuối cùng. Để rồi sau đó im lặng. Tiếng gọi thảng thốt cuối cùng bao giờ cũng chân thành muốn khóc, hờn giận vu vơ hay tràn đầy bao nhiêu cũng bay đi. Còn lại thiết tha cuối cùng và đầu tiên.

Tiếng hát mở ra một cánh đồng bát ngát kỷ niệm, những hạnh phúc và đớn đau đầu đời, những chân trời mộng mơ dựng nên một thuở. Tiếng hát cũng bủa xuống những đám sương mù che khuất dáng người tình và khép lại bằng nghẹn ngào ập tới. Đời sống thở bằng hương thơm của mưa bụi và hương lá úa ngầy ngật êm ả. “Em đi qua đời anh / Không nhớ gì sao em?”

Nhớ... Nhớ... Nhớ... Tiếng hát mang “nỗi sầu mineure” đau buốt trái tim tôi. Chỉ một mélody này, Phạm Đình Chương đã đẩy thơ Trần Dạ Từ lên tới tuyệt đỉnh rung cảm người thưởng ngoạn và cũng chỉ hai câu thơ cuối bài “Người đi qua đời tôi” đã đủ khiến những trái tim tưởng khô héo vụt hồi sinh như những giọt mưa đầu mùa đã làm những hàng cây héo khô nẩy mầm xanh lá mới. Nửa thế kỷ trước, tiếng hát Thái Thanh đã mở ra một chân trời tím như tựa cuốn phim bà hát lồng tiếng cho nữ tài tử Kim Vui đóng vai nữ ca sĩ xa cách người yêu lính chiến. Và hôm nay nghe lại ca khúc “Người đi qua đời tôi” thơ Trần Dạ Từ - Phạm Đình Chương phổ nhạc với giọng hát “phi thời gian” của người nữ ca sĩ quá cố nhưng tiếng hát còn sống mãi, vẫn rung động kỳ diệu, buốt nhức khi giọng cao vút uốn cong âm nhớ trong câu hát “không nhớ gì sao em?”

P.C.S