PHẠM HIỀN MÂY - Du Tử Lê-Chỉ Nhớ Người Thôi Đủ Hết Đời!

Du Tử Lê là một nhà thơ. Đương nhiên rồi. Và là một nhà thơ tên tuổi.

Ông cũng từng là sĩ quan quân đội, từng là thư ký tòa soạn và giáo sư thỉnh giảng. Từng được giải thưởng văn chương toàn quốc. Từng là một trong ba nhân vật đặc biệt được nêu tên năm một ngàn chín trăm bảy mươi lăm cùng với Mai Thảo và Phạm Duy.

Nếu google, hẳn chúng ta sẽ ngợp trước các thông tin vinh dự về ông, nào là nhà thơ châu Á duy nhứt được hai tờ báo lớn của Mỹ đăng thơ và phỏng vấn. Nào là thơ ông được đưa vào làm tài liệu nghiên cứu, giảng dạy tại các đại học Mỹ và châu Âu. Rồi thì có tên trong Tuyển Tập Thi Ca Thế Giới. Và, nổi tiếng này. Và, lừng danh kia.

******

Nếu hỏi tôi, lúc này đây, ngay lúc này đây, lúc tôi đang gõ những con chữ này đây, rằng thì là, tôi thích thơ ai nhứt, thì tôi sẽ trả lời ngay mà không chần chừ, ngần ngại - Du Tử Lê.

Nếu hỏi tôi tiếp, rằng thì là, tôi thích vì lẽ gì, thì tôi cũng thưa ngay mà không cần do dự, nghĩ suy, tôi thích vì thơ ông hợp với tạng tôi.

Nói một cách dễ hiểu hơn, thơ ông phù hợp với kích cỡ tôi, kích cỡ tâm hồn tôi, phù hợp với khả năng lãnh nhận, thu vào của tôi, và trong con mắt thẩm mỹ tôi, thơ ông đẹp.

Đẹp và có chiều sâu.

Từ cái cách đặt dấu chấm, dấu phẩy và các loại dấu khác của ông trong thơ cho đến việc sử dụng chữ thơ nhỏ nhẹ, mềm mại, dịu dàng ngay cả khi cuộc tình, cuộc đời ông đang ở mức đớn đau, thống khổ nhứt - đều khiến tôi thích.

Từ những ý tưởng sẵn sàng chấp nhận phần thiệt thòi, sẵn sàng hy sinh đời mình hết cho tình, đến những nỗi sầu muôn niên về thân phận, về kiếp người, về buồn ly hương, viễn xứ, cô đơn, thương nhớ - tôi cũng thích nốt.

Một bạn văn thân thiết của tôi, nhận xét, thơ ông điệu, có phần đỏm dáng. Tôi liền tra xem, đỏm dáng là gì, thì ra, đỏm dáng là đẹp một cách chải chuốt.

Cũng có thể như thế thiệt. Nhưng đã sao. Chải chuốt, trau chuốt từ ngữ là một việc chẳng có gì sai, chẳng có gì xấu. Nó là một phần của tính cách cầu toàn, toàn mỹ, toàn bích. Nó thuộc về tính người. Mà ngẫm lại, tôi cũng như thế, hệt ông. Nếu trước khi nói, người cẩn thận phải uốn lưỡi bảy lần, thì khi viết, tôi cũng chọn đi chọn lại trong đầu ngần ấy lần, cho đến khi nào tôi thấy ổn, cho đến khi nào tôi thấy vừa ý mình rồi, mới thôi.

******

Bài thơ Chân Dung ông viết tháng ba năm một ngàn chín trăm tám mươi ba, tức là khi ấy, ông mới bốn mươi mốt tuổi.

Chân dung là gì? Chân dung là diện mạo, là thần sắc, là hình dáng. Đã là chân dung thì không thay đổi. Sinh ra đã thế, cho đến khi qua thế giới bên kia, thì cũng chỉ duy nhứt một diện mạo ấy mà thôi:

Hồn của thơ, tinh túy của thơ, không phải là nội dung toàn bài thơ. Mà, hồn ấy, tinh túy ấy, nó được xé nhỏ ra, rải rác, mỗi nơi một mảnh. Thì thơ là vậy đó chớ sao. Làm một bài thơ là bóp vụn, là giằng, là xé tâm tư mình, thì tâm đó, không phải là chữ để chỉ tim, chỉ trái tim hay sao.

Chính vì nó rải rác mỗi nơi mỗi mảnh, nên khi ta đọc thơ, là ta đang làm cái việc gom những mảnh ấy về để tạo dựng lại một chân dung - chân dung chàng Du Tử: tôi ngồi giữa-nỗi-tôi-riêng / bên trong ghế lạnh, ngoài hiên bóng, rời.

Nghĩa là, chân dung chàng, trước hết, là một người cô đơn. Chính cái từ “riêng” trong dòng đầu của bài thơ, cho ta biết như thế. Chàng một mình, chỉ một mình, chẳng thêm ai, chẳng cùng ai, sẻ chia nỗi ấy.

Mà nỗi ấy là nỗi gì? Đó là nỗi lạnh lẽo. Lạnh lẽo và trống vắng tới mức, hình một nơi mà bóng một chỗ, trong ngoài, chia cắt.

Sự chia cắt ấy không dừng ở đó. Nó còn tạo cho người đọc thêm một nghĩ ngợi, hà cớ gì, trời lạnh đến thế mà bóng lại ra ngoài hiên? Chỉ có thể là ra ngoài hiên để đợi thôi. Đang đợi một ai đó. Đang chờ một ai đó. Một ai đó hay nhiều ai đó, trong từng khoảnh khắc đời người, đều có thể. Nhưng tâm thế khi ấy, dứt khoát là đang đợi, dứt khoát là đang chờ, suốt đời, một hình bóng ai kia.

Yêu đến như ông, thì tôi cho rằng hiếm. Không phải thế sao: phòng tôi trần thiết gương người / tường sơn kỷ niệm, vách bồi dáng xưa / tóc người chảy suốt cơn mưa / ngực thơm hoa bưởi, môi đưa bão về.

Những phóng đại mà không hề phóng đại, trần thiết (kế) gương, tường sơn (bằng màu) kỷ niệm, vách bồi (bằng chất liệu) dáng xưa, cơn mưa là mái tóc, mùi hoa bưởi ngát thơm là khuôn ngực, bão về là đóa môi.

Hai mươi bốn giờ trong ngày, cả khi ngủ và thức, cả vào trong lẫn bước ra ngoài, là tràn ngập người tình, là tràn ngập em, không bao giờ tận, không bao giờ cùng.

Khuya khoắt rồi mà vẫn cứ thế thôi, cứ thế thôi - một đơn côi. Cũng có lúc, nghe nhánh lá đổ ngang, lào xào khua cửa, như tiếng gõ, như tiếng chào, hệt ngọn sóng lao xao, mà có thấy ai đâu, ngoài cổng, mà có thấy ai đâu, đêm giữa biển khơi: tôi ngồi giữa-cõi-tôi-khuya / có ai gõ cửa? mà nghe lá chào? / tưởng người ngọn sóng lao xao / biển muôn năm gọi tôi nào có vui?

Miên man, mải miết trong một mình ấy, chàng Du Tử tự an ủi, rồi cũng có lúc người sẽ quay trở lại. Nhưng, để làm gì: người về có nén hương, thôi / cắm lên phần mộ hồn tôi úa vàng.

Quay về thì sao? Mọi sự đã quá trễ, quá muộn màng. Rồi thì sao nữa, thương tưởng tôi bằng nén hương chăng? Thôi.

Các bạn đọc thơ có để ý cái từ thôi được đặt sau dấu phẩy không? Thôi, từ chối. Thôi, dỗi hờn. Thôi, ý nghĩa chi. Thôi, còn được gì.

Thôi, trễ muộn rồi.

Và, kết thúc là, tôi ngồi-trong-cõi-nhân-gian.

Một mình tôi, một bóng.

******

Nhiều người cho rằng, những hằng hà sa số các dấu câu trong thơ ông, là một kiểu của cách tân lục bát. Có thể.

Việc làm mới lục bát ấy mà, không chỉ Du Tử Lê, mà với bất kỳ một người làm thơ nào, yêu thể thơ lục bát, và cảm thấy mình có trách nhiệm với thể thơ này, đều mong muốn làm mới nó.

Nhưng ngoài việc làm mới, tôi nhận ra, đó còn là cách ông mang thơ đến gần với người đọc thơ ông hơn. Thay vì, phải giải thích hết lời với bạn đọc, rằng bài ấy có nghĩa thế này, rằng bài đó có nghĩa thế kia (thế thì còn gì là thơ nữa), thì ông nhắn nhủ, hãy đọc thơ tôi cùng với những dấu câu kèm theo.

Bạn biết dấu câu trong ngữ pháp đóng vai trò gì không? Dấu câu là ranh giới, nhằm phân biệt thành phần này với thành phần nọ, câu này với câu kia, ý này với ý đó.

Vì vậy, đọc thơ Du Tử Lê (hay bất kỳ thơ ai khác), bạn hãy chậm lại, dừng lại ở các dấu câu, rồi hãy nhẩn nha đi tiếp. Đừng vội vàng. Đọc thơ, xin đừng vội vàng và cũng đừng ôm đồm. Cứ từ từ, chầm chậm, bạn sẽ ngạc nhiên đến vô cùng khi chợt thấy mình thấu đáo từng ngõ ngách của bài thơ, bởi từ việc đọc chậm, bởi từ việc, mình biết dừng khẽ lại vài giây, sau mỗi dấu câu.

Trên trang nhà Du Tử Lê, ông bộc bạch, đây là một trong những bài thơ ông viết năm hai ngàn không trăm lẻ hai, trước khi căn bệnh ung thư của ông được phát hiện. Bài thơ đề cập đến sự cô đơn, nhưng thực chất là việc ông muốn bày tỏ lòng biết ơn về tình yêu chân thật, bền lâu đã cùng ông trong suốt cuộc đời. Lòng biết ơn khởi đi từ những ngày tháng còn trong nôi cho đến tận mai sau, khi đã thực sự là những ngày xa cách. Ông biết ơn từ thượng đế cho đến đời thường: gió bão, sách vở, chữ nghĩa, và những ngày đang sống.

Ông viết bài này tặng cho những người yêu nhau. Yêu và nhận ra nhau những ơn sâu, những nghĩa nặng. Ông còn tặng cả những lứa đôi yêu nhau mà vì một hoàn cảnh nào đó, đã đưa nhau tới chỗ phải chia tay.

Ông cũng trân trọng mời bạn đọc, nếu thấy có những tương hợp với bài thơ trên thì xin cứ dùng nó, như một tấm thiệp mang tính văn chương gửi đến cho nhau.

Trong Du Tử Lê luôn tồn tại song song hai thứ tình yêu, một là, yêu quê hương, cố xứ, hai là, yêu em: cảm ơn kỷ niệm nuôi em lớn / như bóng nuôi hình lúc thiếu nhau / cảm ơn ngực ấm nôi thương bạn / giọt lệ nuôi tình sâu kiếp sau.

Một trong những đặc biệt của thơ ông, đó là sự tượng hình trong thơ. Bạn hãy đọc cùng tôi, câu, cảm ơn ngực ấm nôi thương bạn, rồi cho biết, bạn thấy được hình ảnh gì? Tôi, thì kinh ngạc. Tôi, thì phục ổng quá trời quá đất, khi ổng nghĩ ra được, ngực em chính là chiếc nôi, ôm lấy, bảo bọc, và làm ấm áp đời ông.

Cảm ơn ngực ấm nôi thương bạn. Bạn này không có nghĩa là bạn bè với em, mà là bạn với nôi. Tác giả xưng bạn với nôi, nghĩa là, tác giả đang xưng bạn với vồng ngực ấm của em.

Chăn gối, ái ân như thời tiết bốn mùa, như cảm xúc của con người, lúc này lúc khác, lúc thương yêu, lúc giận hờn, lúc ngọt ngào, lúc đắng cay: cảm ơn xa, vắng nuôi em lớn / như lá nuôi rừng thuở thiếu niên / cảm ơn chăn, gối cho mưa, nắng / quá khứ như người có tuổi, tên.

Dẫu gì thì ông cũng vẫn cảm ơn hết. Cảm ơn cả những ngày tháng bên nhau lẫn khi mỏi mòn, xa cách. Cảm ơn thời gian có em, để từ một cậu bé thiếu thời, nay, ông đã thành một người có vị trí và có cả tuổi đời nữa.

Dẫu hết thảy, rồi sẽ là kỷ niệm thôi.

Hạnh phúc có mấy thì cũng vẫn sẽ, đôi khi, cô đơn. Và trong sự cảm ra của mình, ông thất thần nhận thấy, điều đáng sợ nhứt của con người, hay nói đúng hơn, của ông, đó là nỗi cô đơn: cảm ơn định mệnh nuôi em lớn / hạt giống u tình kia: tự tâm / cảm ơn lênh láng / đêm, da thịt / những ngón tay thơm chọn lựa, mình / cảm ơn thần thánh nuôi em lớn / như gió nuôi trời lúc bão lên / cảm ơn núi nhắc sông xa, nhớ / chẳng lớn lao nào hơn cô đơn.

Đọc thơ ông ấy mà, không chỉ nghe ngọt lưỡi môi bởi dòng thơ không vấp, mà còn đã cái lỗ tai bởi ngôn ngữ mềm mại, dịu dàng, và còn làm sướng trong vô thức: định mệnh với u tình, da thịt với ngón tay, thần thánh với gió bão, núi sông với cô đơn.

Chúng cứ từng cặp, từng cặp sánh đôi, hoặc sánh ba, sánh tư, rất đều, ngay cả khi chếnh choáng vì men tình hay men đau của đời, thì chữ của ông cũng vẫn cứ không lỗi nhịp, không làm người đọc khựng lại và tuột mất cái cảm xúc đang rất đỗi thăng hoa của mình.

Ông cảm ơn tất cả những gì đã nuôi em trở thành ngày qua, hôm nay và mai sau. Ông cảm ơn em đã không tiếc khi tiếp tục truyền nhựa sống ấy sang ông, nuôi ông: cảm ơn sách vở nuôi em lớn / con chữ nuôi người trong giấc mơ / hồn nuối rưng rưng từng khối đá / tôi trầm mình trong em: đời sau.

Đặc biệt, cảm ơn chính giây phút này đây, khi em đã cho ông hoàn tất bài thơ của đời mình: cảm ơn hiện tại: không sau, trước.

******

Một phóng viên báo nọ thống kê, có khoảng ba trăm bài thơ của Du Tử Lê được phổ nhạc. Nếu con số ấy là có thực, thì tôi cho rằng, Du Tử Lê, có lẽ là nhà thơ có số lượng thơ phổ nhạc nhiều nhất nước Việt Nam.

Như bài dưới đây chẳng hạn, được cả Phạm Duy lẫn Từ Công Phụng phổ nhạc với hai ca khúc mang tên khác nhau, Kiếp Sau Xin Giữ Lại Đời Cho Nhau và Tạ
Ơn Em.

Bài thơ được viết năm một ngàn chín trăm bảy mươi, khi ông chỉ mới hai mươi tám tuổi.

Tôi nói, chỉ mới, có nghĩa là tôi ngạc nhiên. Ngạc nhiên vì trẻ thế mà đã viết được một bài thơ với những lời lẽ đằm thắm, già dặn.

Trong tình yêu, ít ai còn trẻ mà biết ơn nhau lắm. Cần phải có một độ dài tương thích về thời gian thì người ta mới có thể, lắng lòng lại, mà nghĩ về những trao cho nhau, để từ ấy, thốt lên, một cách chân thành, sự biết ơn.

Ơn em, nàng tiên thơ dại, dáng mỏng như mưa, từ trời, vì yêu anh mà bất chấp, sẵn sàng xuống biển lên núi cùng anh: ơn em, thơ dại từ trời / theo ta xuống biển vớt đời ta trôi / ơn em, dáng mỏng mưa vời / theo ta lên núi về đồi yêu thương.

Ơn em đã cho anh, đã hiến tặng anh, bờ môi trầm ngoan, vồng ngực thơm ngải, để trăm lần như một, chỗ em nằm cứ hoài mùi hương, dấu vết em cứ hoài quanh quẩn; để mỗi khi vắng em, nỗi buồn anh cũng hoài về nơi ấy: ơn em, ngực ngải môi trầm / cho ta cỏ mặn trăm lần lá ngoan / ơn em, hơi thoáng chỗ nằm / dấu quanh quẩn dấu nỗi buồn một nơi.

Và, cũng giống như Cung Trầm Tưởng, Du Tử Lê vẫn thường luôn hẹn người tình về một kiếp sau: ơn em, hồn sớm ngậm ngùi / kiếp sau xin giữ lại đời cho nhau.

Kiếp-sau-xin-giữ-lại-đời-cho-nhau!

******

Tháng ba năm một ngàn chín trăm sáu mươi tám, tức lúc tác giả được hai mươi sáu tuổi, ông viết bài Khúc Thụy Du. Bài thơ đã được nhạc sĩ Anh Bằng phổ thành ca khúc cùng tên.

1.

Thụy là tên người yêu. Du là tên tác giả. Khúc Thụy Du là khúc ca cho Thụy và Du.

Năm một ngàn chín trăm sáu mươi tám là năm Mậu Thân. Bài thơ được viết đầu năm, nghĩa là vào mùa xuân. Bạn nào từng sinh ra và sống ở miền nam trước năm bảy mươi lăm, chắc ít nhất, cũng một lần nghe gia đình, hoặc đọc đâu đó, nói về câu chuyện Tết Mậu Thân.

Tác giả, ở tuổi đó, tuổi đẹp nhất của đời người, tuổi tràn căng sức sống. Tuổi ấy cũng là tuổi mà người ta thường băn khoăn và tìm hiểu xem, đâu mới là ý nghĩa thực của cuộc đời.

Nhưng tác giả đã không thể nào tìm ra được, ý nghĩa của cuộc đời là gì, khi cuộc chiến tranh bắc nam đang hồi đỉnh điểm. Nhìn đâu cũng xác người. Những xác người chưa kịp chôn, đang chờ rữa. Những xác người không nguyên vẹn.

Cuộc đời không hề đẹp, chẳng hề đẹp, và cũng chẳng có ý nghĩa gì, lúc ấy. Tác giả chỉ thấy mình mỗi ngày, như thân nấm, lùn đi, như cây khô, cọc lại.

Mọi thứ trước mắt tác giả đều trở nên hoang đường. Ngọn cờ không bay như mắt người chết mà chưa khép, như trong lồng ngực tác giả, chỉ nắng lửa đốt nung.

Tác giả thất vọng. Và hàng loạt câu hỏi tràn đến nhưng chẳng lời giải đáp: hãy nói về cuộc đời / tôi còn gì để sống / hãy nói về cuộc đời / khi tôi không còn nữa / sẽ mang được những gì / về bên kia thế giới.

Nên: đừng bao giờ em hỏi / vì sao mình yêu nhau / vì sao môi anh nóng / vì sao tay anh lạnh / vì sao thân anh rung / vì sao chân không vững.

Giờ đây, may ra, chỉ còn chúng mình với nhau, chỉ còn duy nhất tình yêu mình, là cứu vãn được: hãy cho anh được thở / bằng ngực em rũ buồn / hãy cho anh được ôm / em, ngang bằng sự chết.

Có nghĩa là, em, là sự sống của anh. Chúng ta, còn đây, là sự sống của nhau: không còn gì có nghĩa / ngoài tình anh tình em.

******

Du Tử Lê viết bài dưới đây vào tháng hai năm một ngàn chín trăm chín mươi. Ông tâm sự rằng, ông viết nó khi thấy tình trạng đổ vỡ gia đình của cộng đồng người Việt tại Mỹ ngày một gia tăng.

Tuy vậy, khi đọc bài thơ, tôi lại mang một cảm giác khác. Tất nhiên rồi, cảm thơ là một việc rất chủ quan của người đọc thơ.

Tôi nhận ra, hình như đó là những lời trách hờn, là những lời của một tâm trạng đau khổ, khi nhìn thấy cuộc tình mình đang bên bờ đổ vỡ:

(phần thêm)

Đứng trước chia ly, dù đó là một cuộc chia ly chủ động hay bất ngờ, không báo trước, thì tâm trạng của những người trong cuộc, hẳn rồi, có bao giờ thấy vui: chỉ nhớ người thôi đủ hết đời / chim về góc biển. Bóng ra khơi / lòng tôi lũng thấp, tâm hiu quạnh / chẳng chiến chinh mà cũng lẻ đôi.

Cái câu, chẳng chiến chinh mà cũng lẻ đôi - thiệt hay. Phải thiệt trầm tĩnh, phải thiệt thấu đáo cuộc đời, mới có thể có được một so sánh, chẳng gì đúng hơn thế nữa.

Người đi, khác lắm, tâm trạng người ở lại. Đi là đi một mạch, đến cái quay đầu, cũng chẳng. Vậy mà tác giả vẫn ngẩn ngơ hỏi theo, em bỏ lại hồn thơ dại chi, cho anh, mỗi sớm mai ngủ dậy, đi tìm em, như con ngựa ruổi vó câu, chẳng thấy em đâu, chỉ thấy toàn là một nỗi buồn sâu thẳm: chỉ nhớ người thôi đủ hết đời / buổi chiều chăn, gối thiếu hơi ai / em đi để lại hồn thơ dại / tôi, vó câu buồn sâu sớm mai.

Em đi, để lại cho anh không chỉ nỗi buồn mà còn là một nỗi nhớ khôn nguôi. Trời ngoài kia thì xanh, mà sao anh chỉ thấy hồn mình, lồng lộng nỗi cô đơn và trống vắng: chỉ nhớ người thôi đủ hết đời / em còn gương lược dấu đường ngôi? / nằm mơ thấy tóc thơm vai hẹn / và, khoảng trời xanh đến rợn người.

Và tàn phai, và kỷ niệm, cùng những kỷ niệm dấu yêu, những kỷ niệm bí mật, chỉ đôi ta biết mà thôi. Như bàn tay giờ đây, thiếu vắng một bàn tay: chỉ nhớ người thôi đủ hết đời / bàn tay dư mấy ngón chia phôi / (tặng nhau chính ngón không đeo nhẫn) / và những tàn phai đầy tuổi tôi.

Vậy mà vẫn không nguôi trông chờ. Trông chờ một phép màu, biết đâu, em quay trở lại. Biết đâu, em sẽ hồi âm những cánh thư thương nhớ từ anh. Và anh, sớm chiều, em à, nơi hàng hiên đôi ta thường cùng nhau, vẫn luôn ngóng đợi. Nhớ hồi âm. Vì nếu không, môi anh sẽ đòi lệ mắt: chỉ nhớ người thôi đủ hết đời / như trời nhớ đất (rất xa xôi) / nắng mưa nhớ mãi hàng hiên đợi / thư nhớ hồi âm. Lệ nhớ môi.

Bài thơ ban đầu, đến đây, là dừng lại. Sau đó, tác giả viết thêm bốn câu: chỉ nhớ người thôi sông đủ cạn / nói gì kiếp khác với đời sau / đôi khi nghe ấm trên da, thịt / như thể ai đi mới trở về.

Vậy là người có về chưa? Vẫn chưa, bạn ơi. Nên ông mới nói lẫy: chỉ nhớ người thôi sông đủ cạn / nói gì kiếp khác với đời sau.

Kiếp này còn không vẹn, nói chi đến chuyện thề nguyền, ước hẹn đời sau. Còn: đôi khi nghe ấm trên da, thịt / như thể ai đi mới trở về, là những giấc mơ thôi.

Những giấc mơ, vĩnh viễn, không bao giờ có thật trong đời!

******

Tôi đặc biệt để bài này xuống phần kết cho bài viết về nhà thơ Du Tử Lê của tôi.

Vì, Hạnh Tuyền không chỉ là người bạn đời, bà còn là người yêu ông nhiều nhất. Bà sống cho ông, sống vì ông, bằng hết cả cuộc đời mình.

Nên, người hiểu đúng nhứt bài thơ này, và viết ra đầy đủ nhứt về nó, chỉ có thể là bà Hạnh Tuyền. Nhưng người trong cuộc thì thường ngại, chẳng lẽ, mèo lại tự khen mèo dài đuôi. Có lẽ vậy, mà bà thôi. Bà chẳng bao giờ đề cập đến.

Bài thơ ngay từ đầu đã đặt ngang hàng bà - Hạnh Tuyền, với - núi sông.

Hạnh Tuyền là núi sông. Hạnh Tuyền là trời đất. Mà, nếu bỏ bà ấy ra khỏi đời ông Du Tử Lê, thì khác gì: phạt ngang ký ức rừng, thao thiết - - / dòng suối trăm năm bỗng mất nguồn.

Du Tử Lê mất Hạnh Tuyền, khác gì trăm năm của ông mất lối về, lối về nguồn, để được luân hồi, quay lại nữa, kiếp mai.

Ông tôn sùng bà như thế, kể cũng xứng đáng. Xứng đáng với những ân tình, những kìm nén, những chịu thối lui, những nuốt nước mắt vào trong, những ẩn nhẫn lúc ông biền biệt, lúc biết trong lòng ông đang còn say mơ hình bóng khác.

Làm người bạn đời của nghệ sĩ, của văn nhân, của thi nhân, khổ lắm các bạn ơi. Thì, các bạn đọc tiểu sử các nhà văn, các nhà thơ, cũng biết. Từ nước mình đến nước người, đều vậy. Họ tài hoa nên lắm người mến mộ. Họ giao tiếp nhiều nên cũng lắm chuyện thị phi. Họ đa đoan, họ lãng mạn nên cũng lắm những cuộc tình bay bổng.

Tách bà ra khỏi đời ông ư? Làm sao được. Làm sao mà có thể: chẻ đôi sông núi: đêm bưng mặt - - / ưa quấn khăn vào sâu ấu thơ /. chẻ đôi thân thế: mù tăm tích / ta nghĩa trang nào? chôn, cất nhau!?

Làm sao mà chẻ đôi được khi bà là cả một tuổi trẻ của ông. Chẻ như thế khác gì chẻ đôi sông núi. Khác gì chẻ đôi thân mình. Rồi chôn cất làm sao đây, khi thân thể, không vẹn toàn.

Mất bà, tách bà ra, ông là một thân thể không vẹn toàn!

Tách bà ra khỏi ông, khác gì chẻ đôi quả tim, làm sao sống? Rồi thiếu mái tóc bà, vai ông biết phải làm sao? Tách bà ra khỏi ông thì xương, thì máu, thì thịt sẽ thế nào? Phải trả lời cho đời sau làm sao đây? Oan khuất quá: chẻ đôi tâm thất: kênh, mương cạn - - / hương tóc truy tầm vai thất tung /. / tưởng ai oan khuất vừa quay gót! / xương, thịt, đời sau, máu rất buồn.

Làm sao được. Làm sao được!

Như con gió kia, chẻ đôi được không? Và cây kia nữa, chẻ đôi nó tức là chẻ đôi trái tim, làm sao mà sống: chẻ đôi con gió: cây ly, biệt - - / tim chấn thương cùng môi tháng, năm /. / phạt ngang ký ức rừng, thao thiết - - / dòng suối trăm năm bỗng mất nguồn.

Cả một đời tự do, bay nhảy, năm một ngàn chín trăm chín mươi ba, ông viết tặng bà bài này.

Bài Tạ Ơn.

******

Ông qua đời năm hai ngàn không trăm mười chín, đến nay, tính ra, cũng đã được bốn năm. Bà vẫn tiếp tục cố gắng duy trì trang nhà Du Tử Lê. Còn trang facebook chung của ông và bà xưa kia, thì nay vẫn hoạt động đều đặn, với tràn ngập hình ảnh ông, tràn ngập kỷ niệm ông và thơ của ông.

Còn với tôi, ông là ân nhân của tôi. Khi họa sĩ Khánh Trường nhờ ông viết Tựa cho cuốn thơ đầu tiên của đời tôi, Lục Bát Phạm Hiền Mây, ông nhận lời ngay lập tức. Tựa ông viết có tên - Phạm Hiền Mây, Treo Cao Lục Bát Vàng Son.

Lúc ấy, ông chưa biết nhiều về tôi. Ông viết lời giới thiệu dựa trên bản thảo thơ do anh Khánh Trường gởi qua.

Tôi còn một kỷ niệm nữa, với ông, do chị Hạnh Tuyền kể lại, anh khen tên em lắm, anh nói, cái tên phạm hiền mây ấy mà, đọc lên, nghe rất hay, rất thơ!