BÙI THỊ DIỆU - Bạch Diệp “khuấy thinh lặng trong tách trà màu bạc”

Đọc thơ Bạch Diệp, ta gặp một người phụ nữ duyên dáng và quý phái, hướng nội và kín đáo, rất kiệm lời. Tôi cứ hình dung, chị khát khao được sẻ chia, được thấu hiểu, mà lại không thể nào thổ lộ. Hoặc, chị không có thói quen tâm tình. Em nói thầm/ người nghe không (Mưa Hà Nội). Em nói thầm/ nhưng thể nào anh cũng biết (Thầm thì). Làm sao người có thể nghe/ biết, nếu không phải là tương tri. Mà đã là tương tri, sao lời bày tỏ của Bạch Diệp lại da diết, lại xót xa đến thế. Có cái gì đó rất mâu thuẫn, rất giằng xé, mà cuối cùng Bạch Diệp lựa chọn đành lòng vậy, cầm lòng vậy… Bạch Diệp tìm đến thơ như một sự trải lòng những-im-lặng ấy, đậm đặc đến thành bầu khí quyển: lời anh thì thầm, bụi cây thì thầm, tiếng gió thì thầm, những bạt ngàn thì thầm, những lời thì thầm đã hết… và em nghe trong thinh lặng, vầng trán lặng thinh, nín câm, giọng nói của anh tan cùng đất nâu, sự yên tĩnh, im lặng, ngày anh im lặng, sự nín lặng, tiếng hát không thành lời, mạch ngầm im lặng… Và đôi khi đến thành tuyệt vọng: chẳng ai nghe thấy đâu (Đừng nói gì cả); tôi bện những vòng dây cuối cùng/ cột mình cùng cô đơn và im lặng (La pines). Sự im lặng thần thánh trở thành bờ bến nương tựa cứu rỗi. Lời thì thầm và sự im lặng ấy chính là giọng điệu, là ẩn ức làm nên tiếng thơ Bạch Diệp.

Lời thì thầm, đó là tiếng đêm - khu vườn của những bí mật mênh mông, bí mật của vũ trụ và bí mật của muôn loài. Đêm lắng lại mọi ồn ào, nới rộng và giãn nở mọi đường biên cảm xúc. Chỉ còn lại ta thôi. Mở mắt tràn bóng tối. Bóng tối vũ trụ và bóng tối cõi lòng. Đêm của Bạch Diệp là đêm ngọt ngào hay đang cạn dần trong hồi tưởng với những dấu vết của anh. Đêm của niềm mê muội, nơi nàng nhận biết khuôn mặt anh bằng tay, bằng môi, bằng hơi thở. Đêm của hỗn loạn nỗi nhớ, nỗi đau. Thinh lặng chỉ là vờ bình yên thế thôi. Đêm che một ánh nhìn. Hoặc là những đêm đặc và vắng, rộng và xa, mềm mại hay sắc ngọt như tiếng ai cười đâm thẳng vào tim em. Đêm sũng nước mắt. Đêm mặn chát. Có khi đêm trống rỗng, đêm huyền hoặc lấp lánh, nàng khâu những sợi mưa vào bóng tối như những lời kinh bền bỉ hằng đêm.

Lời thì thầm, đó còn là tiếng yêu, là lời dịu dàng riêng tư của những người tình. Chỉ cần rất khẽ thôi, hoặc chẳng cần nói gì. Những người tình hiểu nhau đến từng hơi thở, từng run rẩy, từng rung cảm, như cách lũ lá chạm vào nhau. Thơ Bạch Diệp dành rất nhiều không gian cho người ấy. Những lời yêu của mộng ước không thành. Nàng để lại mình đâu đó, nơi có phố và anh. Nàng nhớ mùi hương ấm trà chưa kịp chêm nước, hơi ấm tay anh, khuôn mặt anh trong bàn tay em, lời anh thì thầm… Nàng không làm sao quên được bởi ngần ấy năm/ trong ngực một mùi hương điểm chỉ, từng đêm lại đêm/ nàng vẽ khuôn mặt người/ bằng mười đầu ngón tay của một kẻ mù (Chiếc giày của Cinderella)… Và tưởng không gì có thể đầy đủ hơn khi nói về nỗi ám ảnh mang tên anh: em độc vũ trong vòng quay không điểm dừng/ người khắc vào mỗi ngày sáng đêm đen in vào da thịt ngấm vào mạch máu ám dấu mùi vị âm thanh/ chảy loang một màu xám bạc (Độc thoại)… Nàng nuôi tình yêu bằng nỗi nhớ, “ăn mình” hằng đêm để được sống lại với tình. Không bắt được nỗi nhớ, chỉ có xót buồn mênh mông. Nàng gom từng chút một thời gian được kề cận bên anh: em yêu anh thêm được một ngày; yêu anh thêm ngày nữa; bàn tay em níu anh không lời (Hà Nội)… Nàng cố thêm chút nữa, sắp hết thì giờ rồi, nàng nói. Em biết chắc mùa đang xa dần (Thầm thì). Người đi thật rồi (Mỗi lần mặt trời lặn xuống). Dường như Bạch Diệp có một căn phòng đặc biệt, chỉ cần mở cửa ra là nàng hoàn toàn thuộc về thế giới của anh. Ở đó nàng mơ: …rồi ta tan biến như một mùi hương/ len vào đáy sâu tim người ngủ yên ở đó/ nhắm mắt trong khu vườn những giấc mơ/ ngủ yên ở đó (Độc thoại)… Vừa rụt rè vừa mãnh liệt, vừa mềm mại lụa là vừa khát khao cháy bỏng, tình yêu trong thơ Bạch Diệp là tình đau đớn và lộng lẫy trong cùng một khoảnh khắc rụng xuống của cánh anh đào, của tiếng chim hót trong bụi mận gai. Thứ tình không nguôi ngoai ấy cũng là thứ tình níu kéo khiến nàng mắc kẹt. Bởi thế, lời thì thầm cứ day dứt mãi: bài thơ em viết/ làm sao anh nhận ra (Mùa đông).

Có thể hình dung tiếng thì thầm trong thơ Bạch Diệp là tiếng mở cánh của một loài hoa trong đêm, là làn hương thấm vào hồn người trước khi tan vào nắng sớm. Giấc mơ kịp trước khi tỉnh thức. Giọng thơ Bạch Diệp dịu nhẹ, được viết nên bởi một điệu hồn tinh tế, mỏng manh và bền bỉ trong cõi sương mơ giăng phủ. Nỗi nhớ phóng chiếu vào giấc mơ, hiện thực hóa bằng giấc mơ. Mơ như là để giải tỏa những khát khao, ước mong, ẩn ức. “Một con người khác ở trong” là cách Freud nói về những bí mật của thế giới bên trong con người với thầm kín những suy tưởng mộng mơ. Bạch Diệp tìm kiếm gì? Phố, nơi có anh. Và đồng chiều, ngọn đồi, nơi quê nhà có cha và mẹ, nơi tuổi thơ trong trẻo, thánh thiện đến thành tín ngưỡng chị mang theo suốt cuộc đời này. Đêm nào em cũng mơ. Và chị hỏi anh mơ thấy em không. Chị nhớ cha. Mong được ôm cha. Phóng thích giấc mơ về phía ngọn đồi. Mơ những ngọn đồi xa hơn đồi Trọ (Bông diếp đồi Trọ). Cũng trong bài Bông diếp đồi Trọ, có hai dòng thơ định vị điểm nhìn giấc mơ Bạch Diệp: khoảng cách từ gốc cây dầu đến khu vườn hương thảo/ là giấc mơ thiếu nữ và người đàn bà. Gốc cây dầu trong thơ Bạch Diệp là tín hiệu biểu tượng của làng, biểu tượng của vùng tâm tưởng ấu thơ. Gốc cây dầu chỉ lối đến không gian ngọn đồi, ga xép, tiếng còi tàu, nương chè, vườn ngoại; dẫn đến cánh đồng chiều, ruộng, mặt đê, bến đò mưa, bậc thềm vườn sau, mái nhà, hiên mưa, bếp mẹ, những con đường quê hoa vàng thơ thới… và tiếp tục mở ra ngọn đồi khác, vùng biển khác, bầu trời khác. Còn khu vườn hương thảo là không gian hiện tại, nơi phố ngợp hoa người, nơi chị bơ vơ, mơ về ngọn khói ngang trời, tiếng còi tàu, lời ru của mẹ, tiếng cười con gái; mơ tiếng sấm gọi giông, trăng quê rộng rãi, đàn dế ra đồng, con chép con rô, bờ lau vẫy gió, lá mục rơm vàng… Từ khu vườn hương thảo đó, chị còn mơ phố (khác), tháng tư, trắng buốt loa kèn, mùi hương Hà Nội… Nào có điều gì là thực. Thế nên chị cứ mãi kiếm tìm.

Có thể nói, thơ Bạch Diệp tìm về cõi mơ như một cách cân bằng đời sống nội tâm vô cùng nhạy cảm. Sự nhạy cảm vừa như một món quà lại vừa như một gánh nặng. Thơ chị ăm ắp mơ và tình. Nhưng đó là mơ trong tỉnh thức, tình tỉnh thức. Chị tỉnh thức, và hơn một lần nhắc mình đừng khóc khi nhóm bếp. Thiên tính nữ trong chị vẫn luôn ý thức làm tròn bổn phận và trách nhiệm của mình, cho dù, sự phân thân, lưỡng cực ấy lại hằn sâu, tô đậm nỗi cô đơn, nghiêng bên nào cũng không đủ đầy, nghiêng bên nào cũng lệch. Vì vậy, Bạch Diệp tỉnh thức để hướng về vẻ đẹp ban sơ, thánh thiện, thanh khiết, đắm say của sự khởi đầu. Đó cũng chính là vẻ đẹp tinh thần, vẻ đẹp tư tưởng trong thơ chị.

Đọc thơ Bạch Diệp như khuấy thinh lặng trong tách trà màu bạc. Thinh lặng mà thấu hiểu. Thơ chị gợi đến những bản nhạc của Chopin, tinh tế, dịu dàng, sang trọng. Âm nhạc ở ngoài nốt nhạc, như thơ ở ngoài lời. Như ánh sáng chuyển động chậm thành một vùng sáng, người không nhận biết, không cần biết khi nào ánh sáng tắt vì trong tâm trí đã kịp lưu giữ một vầng hào quang rạng rỡ.