Tôi có nhiều kỷ niệm với nhà
thơ Du Tử Lê. Nhưng nơi đây không nói chi về chuyện đời
thường. Cũng không nói chi về tình thân trong đời văn.
Tôi muốn nói về một mối tình bí mật (khoan, xin anh Du
Tử Lê chớ giựt mình...)
Với Du Tử Lê, bây giờ
tôi mới nói thật, nói thẳng. Xin nói về một mối tình
câm, một mối tình lặng lẽ, một mối tình “yêu ngay
lần đầu biết nhau”...
Đúng vậy...
Sau một
năm ở đảo Galang, tôi đặt chân tới Virginia. Lúc đó,
khoảng giữa thập niên 1980s. Và một đêm, nghe được ca
khúc “Đêm, nhớ trăng Sài Gòn”... Tôi lặng người.
Nghe
từng chữ, từng câu. Thơ Du Tử Lê được Phạm Đình
Chương phổ nhạc. Giọng ca Thái Thanh -- tôi cũng không
ngờ có trần gian này có một giọng ca hay như giọng ca
sĩ Thái Thanh, một giọng ca như của cõi trời, giọng ca
của một devata (nếu nói theo Kinh Phật).
Bài thơ được phổ nhạc gần như giữ 99%, chỉ thêm vào hai chữ (hình như) để biến đổi làn điệu.
Bài thơ Du Tử Lê viết như
sau.
Đêm, nhớ trăng sài gòn
Đêm về theo vết
xe lăn
Tôi trăng viễn xứ hồn thanh niên vàng
Tìm
tôi đèn thắp hai hàng
Lạc nhau cuối phố sương quàng
cổ cây
Ngỡ hồn tu xứ mưa bay
Tôi chiêng trống gọi
mỗi ngày mỗi xa
.
Đêm về theo bánh xe qua
Nhớ
tôi Xa Lộ nhớ nhà Hàng Xanh
Nhớ em kim chỉ khíu
tình
Trưa ngoan lớp học chiều lành khóm tre
Nhớ mưa
buồn khắp Thị Nghè
Nắng Trương Minh Giảng lá hè Tự
Do
Nhớ nghĩa trang quê bạn bè
Nhớ pho tượng lính
buồn se bụi đường
.
Đêm về theo vết xe lăn
Tôi
trăng viễn xứ, sầu em bến nào ?
*
Bài này hiện in ở trang 165
của “Tuyển Tập Thơ 1957-2015” của Du Tử Lê. Vừa
phát hành ở Quận Cam. Dự kiến ra mắt vào tuần sau ở
San Jose.
Sau này, tôi tìm nghe ca khúc này qua nhiều
gịong ca khác. Nghe lần nữa qua giọng Thái Thanh. Nhiều
ca sĩ khác cũng hát bài này, sau đó. Sau đó, khi trình
diễn ca khúc này, xuất sắc trong thế hệ trẻ có lẽ là
Trần Thái Hòa, Nam Trân, Vũ Khanh...
Tôi đã tự hỏi,
làm thế nào Du Tử Lê có thể làm thơ như thế. Bài thơ
đơn giản, nhưng từng lời đều chạm vào tâm hồn người
xa xứ. Tôi sinh ở Sài Gòn, hẳn cũng là một yếu tố
thiên vị (có thê).
Cũng nên nói rằng, trước kia,
tôi thường bị đám bạn Chu Văn An, hầu hết là Bắc
Kỳ, giễu về cách phát âm Nam Kỳ: tôi không đọc được
chính xác chữ “Giảng” trong “Trương Minh Giảng”...
Người ta cứ nghe ra là “Giản” với chữ “g” biến
mất. Đó là chưa kể, chữ “Gi” tôi phát âm nghe hao
hao nhữ “Dản”... Trời ạ, viết thì đúng, nhưng tôi
đã đọc từ thời thơ ấu là “Trương Minh Dản”...
Vậy
đó, nhưng không hề gì: đã có Du Tử Lê viết giùm những
cảm xúc của tôi, và đã có Thái Thanh phát âm chính xác
và diên âm tuyệt vời cho những người con yêu Sài
Gòn.
Kể cả, tôi xin thú thật, tôi không hiểu
nghĩa chữ “khíu” -- một chữ rất Bắc Kỳ. Và tôi
không muôn tra từ điển. Có sao đâu... Có những chữ
mình không hiểu nghĩa, nhưng vào thơ vẫn hay, nghe trên
nhạc lại càng lạ lùng... Thơ Du Tử Lê với tôi rất
mực dị thường là thế.
*
Ghi thêm cho rõ: Tuyển tập
thơ này là ấn bản lần thứ 2, gồm 19 chương, dày 720
trang.
Làm thế nào cả một đời làm thơ như ông,
và thơ vẫn hay, vẫn thơ mộng...
Trong đó, có nhiều
bài thơ đã được phổ nhạc. Trong đó cũng tuyệt vời
là các ca khúc do Trần Duy Đức phổ nhạc. Và Trần Duy
Đức đã phổ rất thành công, theo một cách riêng.
Tôi
đặc biệt ưa thích nhạc Trần Duy Đức phổ thơ Du Tử
Lê -- phần lớn, vì cơ duyên tôi về định cư ở Quận
Cam và rồi hiêu được duyên cớ một số tác phẩm hình
thành như thế nào.
Mỗi bài thơ, mỗi ca khúc đều
có một cơ duyên riêng, đê sẽ xuất hiện theo kiểu
riêng trong cõi này.
Sáng tác là việc gian nan. Người
nghệ sĩ nào cũng có nỗi đau riêng, niềm vui riêng,
chuyện đời tư riêng, những ước mơ riêng. Khi đặt bút
xuống để làm thơ, khi nối các âm thanh cho thành một ca
khúc... tất cả không thuần là chữ, không thuần là
tiếng vang.
Đó là những mảnh tình ném vào bầu
trời. Và Trần Duy Đức đã gặp Du Tử Lê trong một tiền
định -- kể cả mối tình của Đức, cũng từ một thu
xếp của anh Du Tử Lê, chứ không riêng gì các bài thơ
dược phổ nhạc.
Bạn có thể vào YouTube để tìm
nghe các ca khúc Trần Duy Đức phổ thơ Du Tử Lê, như
trích từ:
-- Ca Khúc “Chỉ nhớ người thôi đủ
hết đời”:
“Chỉ nhớ người thôi đủ hết
đời
Chim về góc biển bóng ra khơi
Lòng tôi lũng
thấp tim hiu quạnh
Chẳng chiến chinh mà cũng lẻ
đôi...”
-- Ca Khúc “Dòng suối trăm năm”:
“Chẻ
đôi sông núi đêm bưng mặt
Mưa quấn khăn vào sầu ấu
thơ
Chẻ đôi thân thế mù tăm tích
Ta nghĩa trang nào
chôn cất nhau...”
-- Ca Khúc “Em hiểu vì đâu chim
gọi nhau (Ở chỗ nhân gian không thể hiểu)” trích:
“Ở
chỗ nhân gian không thể hiểu
Tôi biết buồn em giăng
núi sông
Ngày nghiêng vai xuống đôi vai nhỏ
Nghe lá
reo mừng những ngón son....”
Thực ra, nhiều nhạc
sĩ khác cũng thành công khi phổ thơ Du Tử Lê, trong đó
có Đăng Khánh, Từ Công Phụng, Hoàng Thanh Tâm, Hoàng Quốc
Bảo...
Làm thế nào giải thích được hiện
tượng các nhạc sĩ ưa thích phổ thơ Du Tử Lê?
Có
lẽ, đơn giản nhất là giải thích: thơ anh nhiều nhạc
tính. Trong thơ đã có sẵn nhạc.
Thứ nhì, trong thơ
Du Tử Lê mang sẵn một tâm sự được nhiều nhạc sĩ
chia sẻ.
Có nhiều nhà phê bình văn học có thể
đưa ra các lý giải cao siêu, phức tạp (những điều, có
thể tôi chỉ biết một phần). Nhưng nói cho đơn giản:
với tôi, Du Tử Lê là một nhà thơ lớn, và anh là một
ngọn núi.
Riêng Tuyển Tập Thơ này, tôi có thể
đọc nhiều năm chưa hết, vì có nhiều bài thơ sẽ được
đọc đi, đọc lại...
*
Trên trang Wikipedia ghi nhận về
Du Tử Lê:
“...Cho tới hôm nay, ông là nhà thơ châu
Á duy nhất được phỏng vấn và có thơ đăng trên hai
nhật báo lớn của Hoa Kỳ: Los Angeles Times (1983) và New
York Times(1996). Thơ ông cũng đã và đang được đưa vào
giảng dạy, làm tài liệu nghiên cứu, đọc thêm tại một
số trường đại học Hoa Kỳ và châu Âu.
Năm 1998,
nhà xuất bản W. W. Norton, New York đã chọn Du Tử Lê vào
một trong năm tác giả Việt Nam để in vào phần "Thế
kỉ 20: thi ca Việt Nam" khi tái bản tuyển tập World
Poetry An Anthology of Verse From Antiquity to Our Present Time
(Tuyển tập Thi ca thế giới từ xưa đến nay).
Trong
cuốn Understanding Vietnam, tác giả, giáo sư Neil L. Jamieson
đã chọn dịch một bài thơ của Dư Tử Lê viết từ năm
1964. Cuốn sách này sau trở thành tài liệu giáo khoa, dùng
để giảng dạy tại các đại học Berkeley, UCLA, và
Cambridge, London.”(ngưng trích)
Xin chúc mừng “Tuyển
Tập Thơ 1957-2015” của Du Tử Lê.
Tuyển tập này
là một dấu mốc lớn của dòng văn học Việt Nam, cả
trong và ngoài nước.
Phan Tấn Hải
_______
GHI
CHÚ:
Vào lúc 3 giờ chiều Chủ Nhật 8 tháng 11, hai
bộ sách mới của nhà thơ Du Tử Lê sẽ được giới
thiệu tại thành phố San Jose. Đó là bộ “Sơ lược 40
năm VHNT Việt 1975-2015” (hai tập) dày 1,300 trang viết về
trên 150 tác giả của dòng VHNT Việt ở hải ngoại cũng
như trong nước. Những người chỉ thực sự cầm bút kể
từ sau biến cố tháng 4-1975. Và, bộ “Tuyển tập thơ
Du Tử Lê 1957-2015” dày trên 700 trang. Cả hai bộ sách
này đều do công ty Amazon in và phát hành toàn cầu. Tại
quán Cà Phê Coffee Lovers, địa chỉ 1855 Aborn Road, San Jose,
CA 95121. Tel. (408) 223-1199. Diễn giả sẽ là: nhà văn Đỗ
Vẫn Trọn, nhà thơ Nguyễn Vũ Nhã, nhà văn Đặng Phú
Phong, GS, Luật sư Nguyễn Hữu Liêm... Chi tiết, xin gọi:
Đỗ Vẫn Trọn (408) 838-4075; Nguyễn Vũ Nhã (408) 621-8154.